Bu köyniñ adı uzundır amma, yapqan işi pek qısqadır. Doqsan qadar ev vardır. Bu Manbet-Hacı vaqıf köyi degen köyde, amma hic bir mektebi yoqdır. Halqları ağaç eli köyi kibi fuqare de tügüldir. İçinde qorazlanıb cürgen bayları çoqdır.

Merhumnıñ başdaları çıqarğan «Tonğuç», «Işıq» ve başqa türlü adlı muvaqqat gazet kibi yazılarından ve bazı kiçkene kitabçıqlarından usul ve terbiyece artıq pek az qıymeti qalğan başlanğıç mekteblerine mahsus bir qaç kitablarından başqa qırımtatar yaşavını kerçekden kösterecek kitabları olub-olmağanını bilmiymen. İsmail-bek eñ ziyade büyük ideallarınıñ artından cuvura, qırımtatarnıñ aylançıqsız, doğrıdan doğrı olğan faydalarına pek az vaqıt taşlay edi. İsmail-bekden müsliman dünyası pek çoq faydalandı. Lâkin qırımtatar, Qırım köylüsi onı añlab olamay. Bir adamdan qırq türlü iş beklemek de doğrı tügül.

 "Millet” basmahanesinde harf ve işçi yetişmiy. Qırımda da başqa basmahane yoq. Eskiden bir "Terciman” basmahanesi vardı. Şindi onıñ bir qısımı "Haq ses” gazetası içün alındı. Qalan bir qısmın da göñülli ordu tarafından alınğanı  aytıla. Bu haberniñ ne qadar doğrı olğanını aytıb olamayım. Eger doğrı olsa, bu bizim tatarlar içün pek acınıqlı bir hal olacaqdır. Qırımnıñ ilk tüşünce yaşavınıñ ocağı olğan "Terciman” basmahanesiniñ başqalarınıñ eline keçmesi bütün qırımlılar içün pek ayıb bir şiy olacaqdır

O pek çoq zahmetlerle oqub çıqqandan soñ bu mektebke oca oldı. Bu mektebniñ ocaları Pestalotsiyniñ usulınen oquta ediler. Ocaları pek yahşı kişiler edi. Onlar Floberge Pestalotsiy ile kitib körüşmesini ve onıñ usulınen yaqından tanış olmasını zorladılar. Flober İsveçrege kitib büyük terbiyeci Pestalotsiyniñ yanında oturdı. Onıñ derslerine kirdi, balalarnı ne suretle terbiye etkenini kördi. Pestalotsiy Fliberniñ üzerine pek çoq tesirler yapdı.

Rusiyedeki birinci almaşınuvından soñ doğğan Dereköy uyanıqlıq yaşavınıñ ikinci almaşınuvğa qadar sönük-sönük devam etkenini, soñ kene birden birge yıltırab çıqqanını, faqat bu yıltıravuq qıbırdanuvlarınıñ eñ çoq siyasiy ve idariy yaqlarda olğanını aytqan edim. Biqim qırımtatarı içün siyasiy meydanlarda da köre kerek bolsa da, medeniy, işleklik yaqından pek artda qalıb bu yolda pek az küçimiz olğanından, bu siyasiy körüşler bizni pek ziyade hırpaladı, daha ziyade küçsiz ve zayıf tüşüre.

Bu soñ zamanlar Şuma ve çevresinde bir talay hırsızlar türemege  başlağan ediler. Bunlar bir çoqlarınıñ evlerini basa, yaki yoldan izden kitkenlerge sataşa ediler. Yanvarnıñ beşinci küni kicesi bunlardan bir partiya Şumada Bilâl bekniñ evine varğanlar. Lâkin ev sahibleri duyğan, hırsızşarnı qaçırğan. İkinci cemaat Şuma cemaatlardan olub bu işde ilişigi olğan Nafi Dervişni tutqanlar. Zorlab arqadaşlarını aytdırğanlar. Bunlarnıñ içinde keçenlerde Aqmescidde tutulğan aytuvlı hırsızlardan İbriş de var eken.

Yalta qazası, Bağatır volostında Ayrıgül adında bir köy vardır. Bu köy elli-elli beş hanelidir. Ehalisi hep tatardır. İki mahallesi vardır. İki Cuma cami ve yalıñız bir mektebi vardır. Bu mekteb zemstvo tarafından idare olunur bir orusça bir de tatarcası vardır,  halqlar mekteb oquv işine hiç diqqat itmezler. Hep yuqlarlar. İmamları da onlarnı uyatmaz. Ocaları da çetden baqıb oturur.

Yaşlar ve qadınlar cıyıntılarnıñ eñ birinci tileklerinden birisi de özleri içün bir "kitab evi” ve bir de "oquv yurtı” yasamaq olmalıdır. Kitab evinde her türlü kitablar bulunur. Köylülrniñ añlab olacağı kibi, kitablar satılıb alınır. Yahud para toplab her cıyıntı özi tarafından ve özi adına kitablar basdırır. Biz qırımlılar içün eñ qısqa ve eñ qolay yol da bu olacaqdır. Çünki bizde basılğan halq kitabları pek az. Yoq derecesinde bile. Halbuki Qırımnıñ her tarafında olğan her cıyıntı öz tarafından bir kitabçıq basdıracaq olsa, Qırım içün bir yılda yigirmi beş-otuz kitab bağışlanmış olacaqdır.