Men sizin yazğan ertegelerni her kice oqıy edim, babam bazardan kelgen vaqıt, men onıñ qarşısına çapıb çıqa «gazet ketirdiñmi» deb soray edim. Bir kün babam keldi, «artıq gazet alamayacağım saña!» dedi. Men ağlab mahzunlanıb «neçün» deb soradım. Çatırtavlı hastalanğan, artıq yazmayacaq eken, deb cevab berdi. Soñ babam külüb maña o siziñ hastalanğanıñıznı yazğan nomeranı uzatdı.

Bilmem esiñizğe kelem? Yemişniñ pek para etken bir yılı olğan edi. Aqmesciddeki komissionerlerden pek kobı şeherden o satın alğan, qart komissionerler balalarını üylendirgen, yaş komissionerler de yahşı qızlar saylab alğan ediler. Parañ olsun tek, tatarda eñ birinci qıznı secib almaq işmi? Türklerden birisi başda «parañ olsun olmasın, itibarıñ kob olsun!», deb başlasa da ikinci satırında «var para qazan da kel, soñra nişanlıñ olsun!», deb itibarnıñ da para ilen olğanını añlata. Ana, o yılda komissionerlerniñ itibarı artqan bir yıl edi.

Bir buçuq sene eveline kelinceye qadar Qırımda istiqlâl fikiri adeta ğayr mevcud ve bir qaç kişiniñ fikirinde hayal halında idi. Rusiyeniñ büyük 1905 ihtilâlinden soñra <....> virdigimiz ehemmiyet-i umumiyemizde bir inqilâb esasatını ihzar eylemişdir. Bu soñ vaqayi sırasından bunıñ pek ziyade tesiri olmış ve ilân-i harbiy müteaqib Qırım Müslimanları «İcra Komitesi» teşkil idilmişdir. Bu Komiteniñ ilk işi Rusiye hükümet sabıqasınıñ tesirinden qurtulamayan evqaf-ı İslâmiye idaresini eline almaq oldı.

Muhterem Reşid babanıñ federatsiya haqqındaki fikirlerine iştirak itmemek mümkün degildir. Qırımlılar, qafqaslılar, ukrainler, latışler, litvalılar, estonlar, moldovanlar ve diger federalist milletler vekillerinden müteşekkil Kiyevde olmış Federalistler Syezdinde İdil boyı müslimanlarınıñ vekil bulundırması bir tarafa dursun, Umumrusiye Müslimanları Şurası bile vekil köndermemişdir.

Syezde Qırımda mevcud umum volostnoy zemstvolardan birer; uyezd zemstvolarından ikişer; vilâyet zemstvosından üç, Aqmescid, Sevastopol ve Kerç şeherlerinden beşer, uyezd şeherlerinden üçer, uyezd şeheri olmayan şeherlerden birer kişi iştirak idecegi kibi «Tavrida» vilâyetinden meclis-i müessisana saylanmış doquz mebus dahi syezde iştirak idebileceklerdir.

İki kün muqaddem çıqqan «Millet»de «Yañlış fikirler» serlevhasıyle neşir itdigimiz maqalede Qırım Müslimanları İcra Komitesi ve Qırım inqilâb heyeti faaliyeti haqqında bazı vatandaşlarımızıñ ötede-beride söyledikleri sözlerin ve halqlar arasında dağıtdıqları şayiaların tamamen asılsız oldıqlarını beyan ile protesto itmiş ve haqiqat halın neden ibaret oldığını bütün tafsilât ve teferruatıyle añlatmışdıq.

Çoqtan beri kendisinden bahs idekeldigimiz siyasiy imtihan künleri keldi. Bugün, yarın ve o bir kün umum milletler ve siyasiy fırqalar, siyasiy imtihanlarını tutabilmek için imtihana kireceklerdir. Bu imtihandan ğalib çıqqanlar kendileriniñ terbiye-i siyasiyeye malik oldıqlarını kösterecekler. Tutamayanlar ise, o terbiye-i siyasiyeden mahrum oldıqlarını köstermekle beraber tarihları qarşusında mesul olacaq ve umum milletler ve fırqalar miyanetinde mevqisiz, itibarsız qalacaqlardır.

Qardaşlar! Saqın böyle sözlere ehemmiyet virmeyiñiz. Saqın, böyle bedefkârların neşir itdikleri haberlere qulaq asmayıñız! Saqın böyle teşviqatçıların tuzaqlarına düşmeyiñiz! Biliñiz ki böyle şayialar ancaq iki fena maqsadle neşir idiliyur. Bunlardan biri kendi namzed cedvelindeki kişilerden çoğını saylatmaq için siyasiy fırqalar tarafından yapılmaq ihtimalı vardır. İkincisi ise meclis-i müessisana olan intihabların icrasına mani olaraq bu suretle meclis-i müessisannıñ açılmasını tehire oğratmaqdır, ki bu ancaq bedefkârlar tarafından neşir idiliyur..

Bugün qırımtatarniñ tarihı ve merkeziy şehri olan Bağçasarayda üç milliy müessese açılıyur. Bunlardan biri – milletimiziñ çoqdan beri kendisine ihtiyacı olan ve büyük üstadımız merhum İsmail-bekin soñ emellerinden birini teşkil iden darulmuallimin mektebidir ki, bu ilim ve irfan ocağı büyük İsmail-bekin namına olaraq küşad idiliyur.

...artıq umum rusiyeniñ idaresini, umum milletlerin miqdaratını kendisine bağlayan merkez yıqılmış, knopkası parçalanmışdır. Binaenaleyh Rusiyeniñ tamamen mahv olmaması için yapılacaq yekâne bir çare varsa o da şekil-i hükümet ve tarz-ı idareniñ mülki muhtariyetli halq cumhuriyeti esası üzerine qurulmasını arzu ve talab iden milletlerin arzu ve talablarına qarşu kidilmeyüb haman olanların dileklerini esaf itmekdir. Aksi taqdirde, evelce dahi yazdığımız kibi, Petrograd ve Moskvada zuhur itmiş qanlı facialar az bir zamanda umum Rusiyeye sirayet idüb artıq ögi alınmayacaq bir dereceye kelir ki o zaman Rusiye ile vedalaşmaq icab idecek ve o zaman rusiyeliler qara milletlere burunmaya mecbur olacaqlardır.