1917. – № 94. – Noyabr 1.

Yigirmi dört oktâbrden beri Rusiyede qanlı Qardaş Muharebeleri devam itmekdedir. Bugün Rusiye kendi tarihınıñ hiç bir zamanda körmedigi ağır, feci hallar, elim ve qara künler keçiriyur.

Bugün kerek Petrogradda ve kerek Moskvada vuqua kelmekde olan qanlı hadiseler bir çoq asır muqaddem qurulmış Rusiye devleti esaslarını sarsacaq, belki yıqacaq derecede mühlikdir.

Hükümet-i muvaqqatayı teşkil iden kişiler Rusiye rical-i siyasiyesi, Rusiyeyi idare idenler, harb kumandanları, ordular, donanmalar, diplomatlar, matbuat ve efkâr-i umumiye bugün, qaç seneden beri kendisini yeñmek için çareler, vastalara aradıqları hariciy müdhiş düşmanı unutaraq, hepisi Dahiliy Muharebe ile meşğuldırlar. Zira, dahilde baş köstermiş muharebe hariciy düşmanle olan muharebeden daha ziyade mühlik, daha ziyade öldirici, daha ziyade yıqıcıdır.

Umum Rusiye idaresiniñ kendisine bağlı oldığı Merkez makinası darma-dağın idilerek, bütün vilâyetleri Merkeze bağlayan ipler, damarlar artıq qopdığı kibi, Rusiye vücudına qan ve can viren Rusiyeniñ qalbgâhı olan Moskva dahi bugün qanlar içinde boyanıyur, yop külleleri altında yıqılıyur, qurşun ve pulemöt yağmurlarıyle yanıyur.

Bu suretle Merkezin kendileriyle vilâyetlere emir virdigi, kendileriyle vilâyetleri idare itdigi ipler, teller üzülmiş oldığı kibi, umum Rusiye vücudına qan ve can viren Rusiyeniñ yüregi olan Moskva dahi süngülerle saplanıyur, toplarle parçalanıyur.

Dimek, Rusiye devletiniñ baş maqamındaki Petroğrad düşmiş. Yüregi maqamındaki Moskvada sekte-i qalb maraz müdhişine mübtelâ olmış bulunur. Bu halda baş kesilmiş, qalbi parçalanmış bir vücud nasıl hayatdan kesilüb ölüyursa, bir devletin merkezini teşkil iden paytahtın düşmesi, qan ve can damarlarını besleyen bir noqtasınıñ ölmesi de öyledir.

Evet, artıq eski Rusiye öldi. Yuz yetmiş million lağvisi haviy bir çoq vilâyetleri bir merkezden idare itmek artıq mümkün olamayacaqdır. Merkeziyet idaresini artıq bir daha avdet idilmemek üzere maziniñ qaranlıqlarına kömüldi kitdi. Bunıñ idaresine, bunıñ avdetine çalışmaq bugün rusiyeyi ateşler, qanlar, felâketler içinde bıraqan anarşiyi yaşatmaya hıdmet itmekden başqa bir şey olamayacaqdır.

Tekrar idiyurız, artıq umum rusiyeniñ idaresini, umum milletlerin miqdaratını kendisine bağlayan merkez yıqılmış, knopkası parçalanmışdır. Binaenaleyh Rusiyeniñ tamamen mahv olmaması için yapılacaq yekâne bir çare varsa o da şekil-i hükümet ve tarz-ı idareniñ mülki muhtariyetli halq cumhuriyeti esası üzerine qurulmasını arzu ve talab iden milletlerin arzu ve talablarına qarşu kidilmeyüb haman olanların dileklerini esaf itmekdir. Aksi taqdirde, evelce dahi yazdığımız kibi, Petrograd ve Moskvada zuhur itmiş qanlı facialar az bir zamanda umum Rusiyeye sirayet idüb artıq ögi alınmayacaq bir dereceye kelir ki o zaman Rusiye ile vedalaşmaq icab idecek ve o zaman rusiyeliler qara milletlere burunmaya mecbur olacaqlardır.

Dahil memleketde baş köstermiş muharebeniñ, yuqarıda kösterdigimiz suretde ögi alınmaya çalışılmazsa, hariciy düşmana tamamen hudud qapularımızı açmış olacağımızdan bugün kenar vilâyetlerdeki milletlere federatsiya virmekden qorqqan kadetler, yarın Rusiyeniñ büyük bir parçasını daha düşmana teslim itmiş olacaqlardır. Dişman «tazminat hariciyesiz ve ilhaqsız sulh» şiarını asla añlamayur, tanımayur bile bu halda bugün bir keşmekeş içinde can çekişen Rusiyeniñ dirilmesi, ayağa qalqması için yine merkeziy quvet teşkiline qalqışılacaq olursa; federatsiya – mülkiy muhtariyet isteyen milletlerle oğraşılacaq ise, bilmiş olalım, ki düşman az vaqıt içinde dahil memlekete kirerek hüküm sürmeye başlayacaqdır.

İşte, rusiyeyi o hala kidirmemek için hiç olmazsa kenar vilâyetlerin idare-i dahiliyesi sulh ve asayişın muhafazası, nizam ve intizamınıñ yaşadılması vazifesi ancaq mezkür vilâyetlerin yerli ehalisi olan millet ve halqlara virilmelidir. Buña qarşı kidenler buña muvaffaqat itmek istemeyenler Rusiyeniñ mahv olmasına çalışanlar dimekdir.

Evet, Rusiye bugün, kendi tarihınıñ hiç bir zamanda körmedigi, keçirmedigi ağır, feci hallar, elim ve qara künler, müfhiş ve mühlik saatlar keçiriyur. Merkez tamamen ölmiş, hükümet heyeti dağılmış, iplerin ucı qaçmış, nizam, intizam uçmış, sulha ve asayiş bozulmış her şey öz çığırından çıqmış. Zavallı Rusiye bütün manasıyle anarşi içinde qalmışdır. Rusiyeyi bu ağır, bu feci, bu elim hallardan qurtarub oña can ve hayat virecek yekâne bir çare varsa o da haman her millete kendi istedigini virmeli, her millete öz emellerini yaşatmaya müsaade itmelidir. Biz bugün bundan başqa Rusiyeye şifa virecek ilâc ve derman bilmeyurız. Başqa yol ve çare köremeyurız.