1917. – № 111. – Noyabr 22.

Muhterem Reşid babanıñ federatsiya haqqındaki fikirlerine iştirak itmemek mümkün degildir. Qırımlılar, qafqaslılar, ukrainler, latışler, litvalılar, estonlar, moldovanlar ve diger federalist milletler vekillerinden müteşekkil Kiyevde olmış Federalistler Syezdinde İdil boyı müslimanlarınıñ vekil bulundırması bir tarafa dursun, Umumrusiye Müslimanları Şurası bile vekil köndermemişdir. Eger qırımlılar, qafqaslılar, başında «ehudi muhtariyetçileri» bulunan Umumrusiye Müslimanları Şura-yı milliyesine baqub onıñ talimatıyle hareket itmiş olaydılar, bugün Qafqasiyada muhtariyet esası añılmayacağı kibi Qırım yarımadası dahi Ukrainaya qoşulmış bulunacaq idi.

Moskva Syezdinde federalistlerin «yehudi muhtariyetçileri» ile olan mübarezeleri maqsadsız, plansız degildi. Qırımlılar, qafqaslılar ve türkistanlılar Rusiyeniñ bugünki hala kirecegini ta o zaman kesdirmişlerdi. Federatsiya! diye bağırmaları bihude degildi. «yehudi muhtariyetçileri» ise bütün quvetleriyle, bütün bilgileriyle pek meşhur hatibleriyle, dimağlarıyle Syezdin federatsiya haqqındaki qararını yıqmaya çalışdılardı, onlar kenar vilâyetleri bile eski merkeze bağlamaq isteyurlardı. Faqat hamd olsun, muvaffaq olamamışlardı.

Moskva Syezdinden soñra qırımlılar ve Qafqaslılar İdil boyı ve Ural müslimanlarından ayırılmaya mecbur oldılar. Qafqaslılar Qafqasiya, qırımlılar Qırım meselesiyle oğraşdılar. Ve bugün kerek Qafqasiyada ve kerek Qırımda federatsiya esası qurulmaq üzeredir. Qırım federalistleri meclis-i müessisannıñ açılmasını beklemeden umumfederalist milletlerle añlaşaraq onlarle birlikde bir «Federalistler ittifaqı» namında bir ittifaq bile meydana ketirdiler. Ukraina ilân-i cumhuriyet itdikden soñra ise sesleri çıqtığı qadar «Qırım qırımlılarıñ»dır şiarını yükseltdiler.

Rusiye Müslimanları Milliy Şurası başında bulunan «yehudi muhtariyetçileri», Moskva Syezdinde mağlüb oldıqlarından federalist müslimanlar üzerine icra-yı tesir itmek için Qazanda olmış Rusiye müslimanlarınıñ İkinci Syezdinde (bu syezdde Qırım ve Qafqasiyadan siyasiy vekil yoq idi) alelacele «İdil boyı müslimanları milliy ve medeniy muhtariyeti» namıyle debdebe ve tantana ile bir muhtariyet ilân itdirdiler ve bunı kendileri için büyük bir «muvaffaqiyet» add eylediler. Hatta İdil boyı müslimanları için ilân idilen böyle bir muhtariyetin Türkistanda dahi meydana ketirilmesine çalışdılar. Ve matteessüf halâ da çalışmaqdadırlar.

Hatta Rusiye Müslimanları Şurası reisi Salikov cenabları «Şarqiy ittifaqı» namıyle federalist milletlerden teşkil itmemiş ittifaqa qoşulan Qafqas dağlarını bile bir çoq cehetlerden itham iderek mezkür ittifaqa qoşulmamalarını tenbih eylemişdir...

Abduraşid efendi İbrahimov İstokholmde bulundığı halda Rusiye müslimanlarını, bilhassa Ural ve İdil boyı türk-tatarlarını düşüniyur, onların bile bir araya kelerek mülkiy muhtariyet esaslarını qurmaq için meclis-i müessisanda toplaşacaq muhtelif federalist milletlerle birleşmelerini tevsiye idiyur.

Buña qarşı bir şey dinilemez. Faqat haqiqiy federalistler Rusiyeniñ bugünki halını etrafıyle enine-boyına, aşağı-yuqarı ölçerek meclis-imüessisannıñ açılmasını (çünki ne zaman açılacağı malüm degil) beklemeden ilân-i cumhuriyet ve muhtariyet itdiler ve idiyurlar. Çünki federatsiya meselesiniñ meclis-i müessisanda federalistlerin arzusınca hal idilecegine şübhe idiyurlar. Çünki Rusiye inqilâbı: «Her millet kendi muqadderatını kendisi tayin itmelidir» şiarını yükseltdigi halda 27 fevralden bugüne qadar mevqi-i iqtidara keçüb düşmiş muvaqqat hükümetlerden hiç biri bunı söylememiş, bunı tasdıq idememişdir. Bu meseleniñ halını meclis-i müessisana bıraqmışdır. Yalıñız hükümet-i muvaqqatalar degil, hatta federatsiya printsipini kendi programlarında yaşatan sotsialist revolütsionerler bile meclislerde, ictimailarda ve matbuatda mülkiy muhtariyet meselesiniñ halını meclis-i müessiasana taliq itdirmeye çalışıyurlar. Daha doğrısı bir tarafdan «Her millet kendi muqadderatını kendisi tayin itmelidir» diyerek adem-i merkeziyeti tasdıq itdikleri halda diger tarafdan yine umum milletlerin muqadderatını bir merkeze bağlamaq isteyurlar. Eger federatsiya meselesiniñ halı meclis-i müessisana qaldırılacaq olursa, orada toplaşacaq mebusların ekseriyeti merkeziyet tarafdarı olacağından federalistlerin mağlüb olmaq ihtimalı var. Bundan da maada kenar vilâyetlerin ihtiyacatını orta vilâyetler mebusları añlamayacaqlarından federatsiya meselesiniñ halı he vilâyet ehalisiniñ kendisine bıraqılmalıdır.

İşte biz qırımlılarda Ukraina kibi hem meclis-i müessisannı hem de sulh konferentsiyasını bir emir vaqi qarşusında bulundırmaq için «Qırım qırımlılarıñ»dır didik ve Qırım federatsiyasını ameliy olaraq canlandırmaya teşebbüs iderek umum qırımlıları teşrik-i mesaiye davet itmek, Qafqasiyanıñ da bu yol ile kitdigine şübhe yoqdır.

Türkistanlı qardaşlarımıza kelince (Buhara ve Hivanıñ kendilerine yaqın oldığındanmıdır, nedir) onlarda da matteessüf bugüne qadar federatsiyaya doğrı sözle, qalemle degil, iş ile qatiy bir adım atıldığını köremeyurız. Ümid ideriz ki bundan böyle, degil yalıñız türkistanlılar, hatta İdil boyı ve Ural müslimanları dahi tarihın pek tard olaraq meydana ketirdigi bugünki müsaid haldan haqqıyle istifade itmek yolını düşünür ne yapmaq lâzim ise hepisini yapmaqdan keri durmazlar.

«Rusiyede qurulacaq şekil-i hükümet, federatsiyalı cumhuriyet isası üzerine qurulmalıdır» diyenler bunıñ meydana ketirilmesini mecli-i müessisandan degil, belki kendilerinden beklemelidir. Binaenaleyh haqiqiy federalistler hiç bir kün keçirmeyub haman işe kirişmelidirler.