Oğlanman qız biri-birini
begenip yüreler, soñ olarnı ana-babası bu yaşlarnı evlendiriyik, diyler. Kiyev
balanı anası-babası, bitası ya da tizesi kelini evine anası-babasına baralar
sözkesim deyler. Kelini ana-babasına aytalar. Biz siziñ qızınıznı oğlanımızğa
alacaq olamız — razılıq alallar.
Toydan aldın nişan duvası
yapalar. Kelin tarafı kiyevge, ana-babasına, bitasına anterlikler, kölmekler
qoyalar. Kiyev tarafı kelinge, ana-babasına, bitasına qoyalar.
Toy kelin tarafında ola.
Mülkün toy küni yada bir kün aldın nikâh qoyalar. Molla ayta, soray:
biri-birinizni sağ olğanda, hastalanğanda baqmaq kereksiz. Yaramay yollarda
yurmege olmay.
Toy kelin tarafta olğanda soñ
kiyev bala, musafirler evlerine qaytalar. Ekinci küni kiyev tarafta toy ola.
Kelni ozğarğanda episi savluqlaşa, ana-babası razı ola, babası kelni beline şal
baylay.
Qırımtatarlarda
eki türlü nişan ola. Birinci nişanğa "sözkesim” ya da "yengil nişan”,
deyler. Oğlan bala qıznı saylağan soñ, özüni eñ yaqın tuvğanlarını (qudalarnı)
baş qudanen beraber qıznıñ evine yollay.
Qıznıñ
qorantası musafirlerni evge kirseteler ve qudalarğa sofra donatalar, amma
olarnı kelgen sebebini bilmegenday köstereler. Sofranı donatqan soñ endi
musafirler nasıl maqsadnen kelgenini sorap başlaylar. Baş quda bu sözlerni
atmaq kerek:
Biz
sizge yahşı bir niyetnen keldik. Bizim evlenecek oğulımız bar. Biz siznen yaqın
adamlar, tuvğan olmağa isteymiz. Siziñ üç balañız bar — barsıñ bizim oğlumız
dörtünci olsun. Siziñ qızıñız ise bizim qızımız olsun. Yaşlar biri-birini seve,
Alla öyle nasip eylegendir daa. Olarnı evlendirsek, Allanıñ ögünde yahşı bir iş
yapqandan olurmız. Buña siziñ razılığıñızı isteymiz.
Qıznıñ
babası razı olsa da, birden razı olğanını aytmay ve: bizge tevsiye etmek kerek,
dep ayta. Soñ razılıq bere. Qudalar alıp kelgen boğçanı açalar. Bu boğçada dört
parça şey olmaq kerek. Başta qart adam boğçanı açqanda, boğça üstünde bir
testmal ala. Bu testmalnı "qadın” oquğan qartanayğa bereler. Boğçada
yurtqa qoyulğan yavluq da ola. Bu yavluqnı qart kişige bereler, şu qart adam
yurtqa qadın oqumaq kerek.
Qudalar
boğçanı kelinge qaldıralar. Ve kelin tarafından kiyevge de bir boğça bereler.
Bu vaqıtta qudalar "ağır nişannı” vaqtını, kününi, ne vaqıt olacağını
aytalar. Bu vaqıttan soñ qız bala tek bu oğlannı qızı olup sayıla. Qıznen
oğlannı "nişanlı”, dep saymaq mümkün.
Bir
qaç aydan soñ nişan toyu ola. Ağır nişanğa eki taraf azırlanalar. Kiyevni,
kelinni evlerine musafirler çağırıla, aş pişirile. Tuvğanları nişan olacağını
eşitken soñ "közaydın” aytmağa keleler. Ağır nişan olğan künü kiyev
tarafından kelinge nişan boğçası ve kiyev tabağı yollana. Nişan boğçası birinci
boğçağa köre pek büyük ola. Mında kelinge, kelinniñ eñ yaqın tuvğanlarına
bağşış qoyula. Kiyev tabağında çeşit türlü konfet, qurabiye ve kiyev sigareti
ola. Kelinni evinde episi toplaşıp, boğçanı açalar. Qudalarğa sofra donatalar
ve qudalar endi kelin ve kiyev tarafında toy olacaq kününi aytalar. Mında qudalar
olacaq toy aqqında laf eteler.
Kelin
taraftan ana-babası kiyevge de boğça yollaylar. Bu boğçada: kiyev çamaşırı
(doquz parça şeyden ibaret), yüzbez, havlı — babasına, mahrama — anasına.
Evinde bir
adam ölse, ölüni ortağa qoya ediler. Kefinler pişire ediler, tuvğan onı ağlap
başı üstünde otura ediler. Kefin pişirgende ilâhiler ayta ediler. Endigi ölüni
alıp çıqarğanda savlıqlaşa ediler. Elâllıq ala ediler. Yuvmağa çıqarğanda
suselâ ayta ediler, endi keteyatqanda. Ölü evde yatqanda, ölüni başı tübine
qoyalar taş ve sadaqa.
Ölüni
çıqarğanda o sadaqanı alıp ve taşını da alap ölüniñ artından taşlay ediler,
lâkin sadaqatnı tuvğanlar ala ediler.
Nikâhnı ya molla ya da imam qıla. Dinimiz Müsülman, onıñ içün er şeyni başı
duadır.
Nikâh böyleqılına:
Molla yada imam başta kiyev kim, kelin kim, olarnıñ anaları-babaları kimler
olğanını sorap bile. Soñra kiyev tarafından vekil ve şaat kimdir, kelin
tarafından vekil ve şaat kim olğanlarını sorap kâğıtqa yazıp ala.
Eki taraftan kelgen vekil ve şaat qasaba urmetinden sayılğan insanlar
olması kerek. Çünki nikâh, demek ömür bazarlığıdır.
Eñ eveli zamanda mesir (süt) parası aqqı, dep sığır, at, qoy, bağça-çair
kibi şeylerni bere ediler. bu aq şimdi berilmey.
Meselâ, Allahnıñ emirinden imanı azım azretlerin yollarınen Osmanqızı Ayşe,
Yaquboğlu Asan ömür etmek qadınlıqqa barmağa razısıñmı, dep soray. Vekil ve
şaatlar sizler de eşittiñizmi, dep ayta. Soñra kiyevden — sen Yaquboğlu Asan
Osmanqızı Ayşeni özüñe ömür arqadaşı etip qadınlıqqa almağa razısıñmı, dep
soray. Şaatlardan sizler de eşittiñizmi, dep soray. Böyle etip üç kere em
kiyevden em kelinden sorap, soñ nikâh duvasını oquy.
Evelden qızğa söz kese ediler, qızğa bir oğlan kelse, oğa yavluq ya da
anter yibere ediler, onı başını baylay ediler. Ondan soñ, o qız başı baylı
baracaq o oğlanğa. Oğlan yibere edi nışan, soñ nışan ala edi, dualar, aşlar,
çıñlar ediler. Soñ toy ola edi.
Qız tarafından toy olğanda qızlar qız toyuna boydaqlar kelmey ediler, qız
başına bir pırlantı yapıp otura edi.
Toyda at çapa ediler, atlar üstünde şallar, pırlantılar baylar ediler,
küreş ola edi. oğlanlar küreşe ediler, qızlar oynaşa ediler, çıñlar, türküler
ayta ediler.
Evelden
qızğa söz kese ediler, qızğa bir oğlan kelse, oğa yavluq ya da anter yibere
ediler, onı başını baylay ediler. Ondan soñ, o qız başı baylı baracaq o oğlanğa.
Oğlan yibere edi nışan, soñ nışan ala edi, dualar, aşlar, çıñlar ediler. Soñ
toy ola edi.
Qız
tarafından toy olğanda qızlar qız toyuna boydaqlar kelmey ediler, qız başına
bir pırlantı yapıp otura edi.
Toyda
at çapa ediler, atlar üstünde şallar, pırlantılar baylar ediler, küreş ola edi.
oğlanlar küreşe ediler, qızlar oynaşa ediler, çıñlar, türküler ayta ediler.
Sen bir
oğlannen tanış oldun. Tanış olğan soñ, yolaysıñ, u ağlap aytıy: "Men seni
begendim, sen meni begenirsiñ?” "E, begenirim”. "Aysa biz varacamız
söz kesmeye”, diy. "O menim taraftan söz kesme varsınlar annar. Babalar
yaqın soyları, tizeleriñ, halalarıñ söz kesmeye”. Kireyler "Selâm
aleykum”, "aleykum selâm, hoş keldiñiz, büyürıñız, oturuñ”. Otruyler.
Oturğan soñ bir have ketriyler, içeyler. Soñ tizesimi, halasımı, anası degil,
ya tizesi, ya halası, ya hartanalar açaylar. "Ayda, razı olsañız biz
Allanıñ emirinen keldik size, mına begendik hızıñızı, hızıñız da begendi
oğlumu”.
"Eger razı
olsañız, biz söz kesin, olarnıñ başları baylayıq”. Soñ seniñ anañ aytıy:
"E, men razım”, babañ da aytıy: "men de razım”. Ayda razı olsañız söz
kesiyler.
Yaşlarnıñ
ellerini tutuştıralar. Kelin razı "razı”. Soñra bir talaydan bir ağır
nişan yollaylar anasına, babasına ilvan. Söz kesken soñ hız tarafı da veriy
kölmek, yavluq ve başqa şeyler. Soñ bir aydan ağır nişan. Oğlan tarafı ketriy
keline ve kelin tarafı oğlan tarafı veriy.
Evelden qızğa söz kese ediler. Qıağa bir oğlan kelse, oğa yavluq ya da
anter yibere ediler, onı başına baylay ediler.
Ondan soñ o qız başı baylı baracaq o oğlanğa. Oğlan yibere edi nışan, soñ
nışan ala edi, duvalar, aşlar, çıñlar ediler.
Soñ toy ola edi. Qız tarafından toy olğanda qızlar qız toyuna boydaqlar
kelmey edi. Qız başına bir pırlantı yapıp otura edi.
Toyda at çapa ediler. atlar üstünde mallar, pırlantılar baylay ediler,
küreş ola edi. oğlanlar küreşe ediler. qızlar oynaşa ediler, çıñlar, türküler
ayta ediler.
