1918. – № 102. – Avgust 27, № 105. – Avgust 30.

    Bütün Avrupada bilhassa Rusıyede milliy aqşamlar teşkili çoqdan beri adet şekilini almış. Milliy aqşamlar yapmaqtan maqsad bir maddiy cehet degil. Bunda bir maneviyat da vardır. Bu aqşamlar ile efkâr-i umumiyeniñ nazarını da celb eylemek meselesi var. Odır ki, ğaliba bu aqşamları teşkil iden her yerde mahküm milletler olur. Çünki mahküm millet içün birinci vazife kendisini tanıtmaqdır. Bir millet kendisini dünyaya tanıdırsa, kendisiniñ medeniy hayata alışdığını ve başlı başına idare olunmaq lüzümini isnat iderse, o millet istiqlâline doğrı adımlar yapar ve alemi de bu adımları tasdiq itmeye mecbur ider.

     Milliy aqşamlarda birde medeniy bir nümayış var. Oraya kelen halq, oradan bir tesir alıyur. Bu tesir ne qadar güzel olursa, müesseseler o qadar aqşam ki, milliy cehetden maqsada irişmiş oluyurlar.

     Milliy aqşamların millet içün virilecek maneviy faydalarını añlayan milletler arasında ermenileri birinci mevqide körmelidir. Ermeniy gençleri Avrupanıñ paytahtlarında ve büyük şeherlerinde tahsilde bulunan zamanları bir çoq defa milliy aqşamlar yaparlar. Ve çalışurlar ki, bu aqşamlarda bütün milliy ve medeniy mahsullarını müsafirlere köstersünler. Bir çoqları çerkes libasında kelirler, raqslar iderler. Qafqas müzikisi çalarlar, Qafqas meşrubatı satarlar.

    Salonı milliy köşkçeler ile bezerler. Hulâsa, bütün quvet ve qudretleriyle meydana çıqub, kendi milletleriniñ medeniy bir hayat sürdigini ve istidadlı olduğını isbata çalışırlar. Elbette, bu aqşamları icab idince gazetalar, afişa ve ilânlar vastasıyle terviç iderler. Bütün şeher milliy aqşamdan ve onıñ müesseselerinden haberdar olur.

    Böyle teşebbüsler sayesinde ermeniler ufaçıq bir millet olduqları halda, kendilerini bütün dünyaya tanıtmağa muvaffaq olmışlar. Bügün Amerikanıñ addsız bir şeherinde ermenileri tanıyurlar.

    Milliy aqşam teşkilinde soñ zamanlarda Qafqas müslimanları birincilik qazanmışlar. Azerbaycan türkleri bütün Avrupa mekteblerine talebeler könderiyurlar. Bu talebeler milliy aqşamlar yapmaq ile doğrıdan doğrıya kendi milletlerini efkâr-i umumiyeye tanıdabiliyurlar. Avrupa dursun kenarda, Rusiyede bile azerbaycanları tanımayurdılar. Hatta müsliman didikte nim-vahşiy, yırtıcı bir dağlı kibi tasavvur idiyurdılar. Çünki İçeri-Rusiyede müsliman ziyalılarını körmemişdiler. Oraya ancaq şimal qardaşlarımızın "şurum-burum” adı ile meşhur eski Avrupa toplıyanları, İran falcıları ve [urmiya] maymuncıları kelüb çıqardılar. Kendilerini müsliman diye tesmiye iderek, bütün müsliman içün bir fena ad qazanırdılar.

    Soñ zamanlarda bereket virsun talebelerimiz, tacirlerimiz İçeri-Rusiyeye kelmege başladı ve talebeler teşebbüsi milletin mevqini Rusiye efkâr-i umumiyesi qarşusında deñişdirmege başladı. Ve muvaffaqiyetleri de milliy aqşamlar vastasıyle alıyur. Nümune olaraq, ufaçıq bir misal naql eyleyurım.

    Bundan yedi-sekiz sene aqdem Kiyev şeherinde müsliman talebesini hiç tanımayurdılar. Onların varlığı bile belli degil idi. Halbuki onda Kiyev aliy mekteblerinde yuze qadar türk talebesi tahsilde bulunurdı. O vaqıt ilk defa olaraq Kiyevde bir milliy aqşam teşkil olundı ve bütün talebelerimiz milliy urbalarıyle keldiler. Milliy müzigi, milliy raqs, sahnada kösterilen milliy "Canlı şekiller” salonın Şarq üslübi ile bezenmesi müsafirlere o qadar güzel tesirler bahş itdi ki, bizim varlığımızı bir aqşamda his itdiler.

    O zamandan beri Kiyev türk talebeleri adetince her sene milliy aqşamlar tekrar olunur ve bir çoq müsafirler celb ider. Bu aqşamlar vastasıyle bütün Kiyev türkin ne olduğını añlamağa başladı. İşte, milliy aqşamların maneviy qavmisi pek çoqdır.

   Şimdi keçelim Qırıma.

   Milliy aqşam yapmaq için milliy mahsuseler olmalıdır. Qırım türk-tatarı bu mahsuselerden mahrum degil, özüne mensüb müzikisi, şarqıları ve raqzları vardır. O der ki, milliy aqşamlar Qırımda da teşkil olunmadadır. Yalı boyunda milliy aqşamların muvaffaqiyet qazandığını işitmişdim. Aqmescidde de bir bağça kezintisi kördim.

   Teşkilât cehetinden qusurları olmasa, milliy tatar aqşamlari umumin itimadını qaranacaqdır. Halbuki milliy aqşam teşkili de nazik meselelerden biridir. Bir yerdeki türlü-türlü dine, millete, meslege ve fırqıya mensüb adamlar toplanıyur. O yerde öyle muamele ve reftar vücuda kötürmelidir ki, dürli insanların hepisi razı qalsunlar. Mezkür muamele yaradan adam da, ancaq dürlü insanlar adet ve ayınlarından, dillerinden haberdar olmalıdır. Bütün aqşam müesseseleri böyle nazik reftarlı olmalıdırlar ki, onlarıñ her kesinden kimse incinmesün. Çünki kezinti ve ya milliy aqşam zamanı bir adamı müesseselerden biri qaba hareketiyle rencide-hatır iderse, o adam bütün milliy aqşamdan dilgir olur. Böyle oldıqda da tatarlıq, müslimanlıq adı lekelenir. Unudılmasun ki, efkâr-i umumiye qarşısında bir millet milliy aqşamlar kibi yerlerde imtihan virmege başlayur. Fena imtihan virirse, fena da şehadetname alır.

    İşte baqıñız, milliy aqşam teşkili de ufaçıq bir mesele degil, bunı da etraflı olaraq ölçeyüb biçmelidir, düşünüb, soñra kesmelidir. Hazırlanub halqın qarşusına bezekli kelin kibi çıqmalıdır.

    Şimdiye qadar Şarq milletlerine, bilhassa müslimanlara nim-vahşiy, qaba ve terbiyesiz bir kütleye baqan kibi baqırdılar. Hal-hazırda müslimanlar baş qaldırub her bir yerde kendini meydana atmaq isteyur. Qırım tatarı da bu doğrıda adımlar atıyur ve kendisini Qırım taliyi ile sıq bir rabitada körüyür. Dimeli, tatarlar siyasiy roller oynayurlar ve bu roli daima yürütmek istediklerini ve qabiliyet sahibi olduqlarını da köstermek isteyürlar. Böyle oldıqda ecnebiyler dört köz ile bizim her bir adımımıza baqıyurlar. Tatar düşmanları isteyurlar bizim sehv ve hatalarımızı aleme bildirsünler. İsteyurlar bizim memleketi her dairede çalışmağa müstaid olmamağımızı isbata yettirsünler...

    Böyle fena bir muhiyetde yaşadıqda, ihtiyatlı olmaq icab idiyur. Yani kendimizi müsbet tarafdan efkâr-i umumiyeye köstermek lâzım keliyur. Milliy aqşamlarda bir nümayişden ibaret oldıqda, bunlara artıqlığınca diqqat itmeli. Çalışmalı ki, müsafirler razı olsunlar.

    Fahriy biletler könderdikde, ondan yalıñız para ummamalıdır. Çünki fahriy müsafirlerden asıl maqsad ittihad ve güzel muamele meydana kötürmekdir. Fahriy müsafirler içün terbiyeli mihmandarlar tayin itmelidir ki, onları yerlerine müşabih eylesinler ve lâzım kelse, musahabe ile meşğul itsünler.

    Hulâsa, bir çoq noqtalar var ki, fevqalâde ehemmiyeti haizdir. Yine de tekrar idiyurım, o yerge efkâr-i umumiye qarşısıdır, oraya hazırlıq ile çıqmalıyız.