1920. – № 13. – Aprel 30.

Aqmescidde, Dvorânskiy soqağında «Qırımtatar gençleriniñ klubı» namında bir klub açılmış idi ki, bu klubın eñ birinci maqsadı – tatarın pek artda qalan maarif, medeniyet ve sanat yaşavına hıdmet itmek, müslimanların teraqqi ve temeddünine çalışmaq, ara-sıra aqşamlar, kontsertler yaparaq, tatar halqlarınıñ fikirlerini açmaya ğayret itmek ve klub yanında hususiy bir kitabhane açaraq, oqumaya havesligi olan gençlere kitablar virmek ve saire idi. Klub açılmaq istenildiginde Aqmescid müslimanlarınıñ ictimaiy hadimleriniñ bazıları bu yolda epey çalışaraq, klub hayatınıñ siyasiyet ile hiç bir münasebeti olmayacağından tatar klubınıñ etrafına Aqmescid müslimanlarınıñ her sınfını ve her fırqa mensüblarını toplamaya ve klub tatarın maarif ve medeniyet ve teraqqiyete çalışacaq bir müessese olacağından, klub vastasıyle müslimanların pek çoğını birleşdirmek mümkün olacağını añlayub, o yolda pek ziyade say ve ğayret kösterdiler. Bu maqsad ve bir emel ile keçen sene dekabr ayınıñ 13-nci küni klub binasında umumiy bir ictima yapılaraq, klubın heyet-i idaresi intihab olundı ve saylanan yerli gençler ile beraber arada bazı bir mutedil fırqa ve orta sınıflara mahsus adamların da saylandıqları añlaşıldığıyle cemiyetde bulunanların cümlesi ziyadesiyle sevinmişler ve klubın başlayacağına emin bulunmışlar idi. Aradan bir qaç kün keçdikden soñra, yeñi saylanan heyet-i idare azaları davet olunaraq, kluba pravleniye saylaması teklif olundı. Tabiiy, heyet-i idare azaları cümlesi de toplanmış ve Selâmet mırza Şirinskiyi reis-i intihab iderek, işe başlamışlarken şu arada, şu küne qadar hiç bir kimseniñ köremedegi ve bilemedigi, 13 dekabr cemiyetiy protokol meydana çıqarılaraq, müsye mırza Tayganskiy ile riyasetde oturan Selâmet mırza Şirinskiylerin heyet-i idare azalığına saylanmadıqları ve onlar kandidat[1] qalaraq heyet-i idare azalığına ise başqalarınıñ saylanmış oldıqları añlaşıldı ve mezkür mırzalar diger bir odaya çıqarılaraq, qalan azalar kendi aralarından bir reis, muavin reis, kâtib, hazinedar, felân sayladılar ve bu saylav aqibince, heyet-i idare azalarından iki genç istifalarını virerek, yuqarıda kösterilen iki mırzanıñ azalığa kirmelerine yol bıraqdılar. Umumiy cemiyet oldığı vaqıt protokol oqunurken, Tayganskiy ile Şirinskiy aza olaraq saylandıqları beyan idilmişken ve pravleniye saylanacaqda bile aza edi. O adamlar çağırılmışlarken, yalıñız saylava başlanacaqda, onların (mutlaqa onların) kandidat qaldıqları añlaşılmasınıñ sebebi ne idi? Hele heyet-i idare azalığına onların kirmelerini münasib körüb, istifalarını viren efendiler saylavdan evel virmeyüb de, saylavında istifa virdiklerine sebeb ne idi? Evet, klub heyetine her ne qadar siyasiyet ve fırqa ayırılığı kirişdirilmemek laqırdısı var idi ise de, vaqide burada malüm bir fırqa iş köriyur. Klub pravleniyasına diger bir fırqa mensüblarından hiç biriniñ saylanmaması içün malüm bir usul üzere «fırıldaq» çevirileverdi ki, bunı kören azaların birazı klubdan yüz çevirmeye, klub işinden büs-bütün el çekmeye qarar virdiler idi. Ben dahi mezkür heyet-i idare azalarından biri oldığımdan bu vaqanıñ aqibince bu kibi bir işe vicdanımın <...> klubın ilerideki hayatını baltaladığımızı sevileyerek, kerek «Millet» ve kerek rus gazetalarında bu işin iç yüzini yazmağa qarar virdim idiyse de, yalıñız o künlerdeki vaziyetin çetinligi ve yeñi açılan tatar klubınıñ etrafına toplanan qara bulutların müdhişligi baña bunı yazdırmadı ve yalıñız bir-iki aza ile beraber umumiy cemiyet çağırılaraq, bütün heyet-i idareniñ yeñiden saylanmasını teklif ile iktifa itdi idildi. Bunıñ üzerine ikinci bir defa olaraq umumiy bir cemiyet çağırıldı ve bu defasında biraz daha ihtiyatlı davranan bir-iki efendiniñ etekaltı yapdıqları teşviqatlarınıñ semeresi olaraq, dünyanıñ bazı bir yerlerinde nadir körilen bir usul ile ikinci bir heyet-i idare saylandı. Tabiiy, bu heyet-i idareye sağlardan degil, hatta bitaraf mensüblarından bile yalıñız bir efendi kirebildi. İşte böylece «Tatar klubı»yı işe başlamış bulundı, milletlere degil, hatta bizim kibilere bile oraya soqulmaq pek zor oldı. Üç ay devam iden klub hayatından malüm bir qaç kişiden başqa hiç bir kimseniñ haberi olmadı. Klubda neler olıyur? Klub azaları ne yolda iş köriyurlar? Bunı kören ve añlayan yalıñız bir-iki adam var idi. Neticesimi? Evet, neticesi – tatarın maarif, medeniyet ve sanat yaşavlarına hıdmet itmek içün açılan bu klub kit-kide pravleniye azası saylanan bir efendiniñ vastasıyle «kommuna» ocağına çevirilmiş ve kommunistlere iqametgâh olaraq burada gizli cemiyetler yapılmışdır ki, keçen mart ayı soñlarında tevqif olunub, soñradan idam olunan «tatar kommunistleri» burada, klubda tevqif olunmalarıyle qırımtatarlarnıñ ve alelhusus Qırım gençliginiñ üzerine pek ağır ve pek çirkin bir leke bıraqmışdır. Evet, dekabr ictimainde, pravleniye intihabında heyet-i idare azaları arasında yuqarıda didigimiz adamlara qarşu fırıldaqlar çevirilmemiş olaydı, o vaqıt evqaf komissiyanıñ mütercimi bulunan bir efendiden ziyade komissiyasınıñ reisi bulunan efendi Pravleniye riyasetine mutlaqa saylanacaq idi. Evet, Pravleniye azaları arasında mutedil ve sağ fırqalara mensüb adamlar kirmiş olsa idiler, o vaqıt klub başqa <…> klubın etrafına her sınıfdan, her fırqadan pek çoq müslimanlar toplaşacaq, klub da teraqqi idecekdi. Ve «Tatar klubı» kommunistlere ocaq da olmayacaqdı. Heyhat ki, klubı açmaq ve idare itmek meselesi yalıñız bir-iki efendiniñ arzu ve maqsadlarına qurban idildi. Klub yaşamadı, söndi. Diger milletler klub, qıraethane ve saire kibi bir müessese açmaq isterlerse, derhal cümlesi şu müesseseniñ başına toplaşırlar. Böyle müesseselerin siyasiyet ile işleri olmayacağından tabiiy, onlar bu kibi müesseseye intihabda fırqa, felân ayırmayub her sınıfdan ve her fırqadan adam saylaraq, el birligiyle işe yapışaraq acdıqları müesseseyi teraqqi itdirir, yaşadırlar. Ya bizde? Bizde ise iş her vaqıt bınıñ aksinecedir. Bizde bir müesise açılması düşünildigi ile onıñ başına mechül bir-iki efendi mutlaqa qartal quşı kibi kelüb qonar ve kendi fırıldağını çevirmeye başlar ki, kit-kide o müesseseden eser bile qalmaz. Bugün ise, o bizim zor ve büyük meşaqatlar ile açmasına muvaffaq oldığımız tatar klubında kommunistler cemiyeti vaqi olaraq orada kommunistler tevqif olundıqlarından tatar klubı binası bütün eşyaları ile beraber müsadere olunmışdır ki, klubın bu <...> yalıñız namı bize yadekâr olaraq [qal... ]. Bu da bizim içün büyük bir <...> ibretdir. Klub, tatarın maarif, medeniyet ve [sa...] yaşavlarına büyük hıdmetlerde bulunacaq iken, aceba ne yapdı? – diyeceksiñiz. Evet, klub üç aylıq yaşavında kösterdigi bir hıdmetı var ise, o da klubın zimam-i idaresini ellerinde tutan bir-iki efendiniñ kezdirdikleri politika sayesinde, klub, tatar gençleri ile tatarın mutedil ve sağ fırqalarını birleşdirmek maqsadıyle onların aralarına bir «qara mışıq cuvurtaraq», onları biri-birilerine zıdlaşdırdı. Bir de tatar gençleriniñ daha uyanmadıqlarını ve pek çoq vaqıtlara qadar daha uyanmayacaqlarını tamamıyle kösterdi ki, bu da bizim içün büyük bir faidedir.

 [1] Namzet