1917. — № 4. — İyün 30; № 5. — İyül 2.

 Mühterem efendiler:

Biz asırlardan berü ğaye-i hayaliyemiz olan bir meclisde bulunıyurız ki, o da bugünki celsedir.

Bugünki celse Rusiyede bulunan iki büyük mahakim-i şeriyeniñ ittihadıle husula kelen tarihiy ve mühim bir ictimaidir. Binaenaleyh bu meclisde bizler hadisat ve teferruat ile degil, esasat ile iştiğal itmeliyiz ve bunlarıñ da lâzimlerini ikinci dereceye bıraqaraq, elzemleriniñ husulpezir olmasına ğayret itmeliyiz. Bu yapılacaq olan işlerin kesretinden ziyade ehemmiyetine, ulviyetine ihtimam itmeliyiz... Az yapalım, faqat yapdığımız işler alâ ve elzem esaslar olsunlar. İşte ben işe bu noqtadan baqaraq, heyet-i muhteremiñize sırasıyle şimdi üç meseleniñ hal idemesini teklif idiyurım... Teklif idecegim işler büyük, ağır ve umumiy.

İşte ben böyle büyük ve umumiy oldığı için bu meclise Rusiye müslimanlarınıñ mahkeme-i şeriyeleri ittihadıyle husula kelen bir heyete teklif idiyurım. Umum Rusiye müslimanlarınıñ diniy ve ilmiy merkezleri olan mahkeme-i şeriyeleriniñ ittihadıyle yapılacaq iş büyük ve umumiy olmaq iqtiza ider ve öyle bir heyet tarafından ittihaz idilen qararların da qatiy ve nafi olmaları icab ider.

Ümid idiyurım ki, heyet-i mühteremiñize teklif idecegim şu üç meseleniñ hepisi de büyük olmaqle beraber milletimizin eñ elzem ihtiyaclarından oldığı için bu hususda virecegimiz qararlar da sevgili milletimiz tarafından kemal-i muvaffaqatle, ihtiramle qarşılanurlar.

Diger cehetden bu üç meseleyi, ben Rusiye müslimanlarınıñ yekâne vasta-ı ittihadı olmaq üzere telâqqi idiyurım. Onlar ancaq bu üç meselede ittihad idebilirler. Bugün Ufa, Qırım, Qafqas mahkeme-i şeriyeleriniñ kerek azaları, kerek reisleri bir yere toplanaraq bir çoq işlerde beyan-ı rey itmeleri hatta ittifaq itmeleri, şayed o rey, o ittifaq meydana ameliy bir iş vaz idemez ise fikirimce onların hiç bir hükmi yoqdır. O olsa-olsa nazariy bir ittihad olabilir. Nazariyat devri ise çoqdan keçmiş oldığı için bu mihim ictimaide meydana ameliy bir semere tevellid itmemek bizim için milliy bir cinayetdir. Çünki o izaa-ı vaqtıdır. Emniyet-i umummiyeyi, irade-i milliyeyi su-i istimalıdır. Ben bu hususa sözimi biraz uzataraq evet diyurım. Ben şu mühterem heyetin ulviyet-i maneviyesini inkâr itmeyurım, o pek yüksekdir, pek qudsiydir. Faqat yigirminci asır millet hadimleri böyle tarihiy bir ictimaiñ qudsiyetine, yüksekliklerine hayran olaraq yalıñız maneviy sözlerle, muqaddes cümlelerle iktifa idersek, yalıñız programlar, ustavlar tertibiyle yahud eski-yeñi nazariyeler isbatıye oğraşırsaq ve bu meclise böyle bir ceryan, böyle bir netice virirsek ben eminim ki, bize beyaz kefinlere bürünerek ecdadımız asırlar arqasından baqar da ağlar, ahfadımız bize lânethân olur.

İşte Ufa, Qafqas, Qırım mahkeme-i şeriyelerini de ve o mahkeme-i şeriyelere tabi olan İslâm cemaatına da bugün ve yarın da tevhid idecek olan mesele şu üç maddedir:

1-nci madde: Ufa, Qafqas, Qırım mahkeme-i şeriye reisleri her sene sırasıyle bir defa bir mahkeme-i şeriye nezdinde bir hafta qadar ictima iderek, Rusiye müslimanlarınıñ umur fevqalâdesini bilmüşavere, lâzim olan qararları ittihaz itmelidirler. Bu maddeniñ ehemmiyetini, elzemiyetini tafsil ve izaha hacet yoq. Zira, şu ictimaimiz bize bunıñ ne derece vacib oldığını felân isbat itdi.

(parça)