Qırım müftisi Celebicihan efendiniñ «Yujnıye vedomosti»

gazetasına iyül 13-de könderdigi reddiyesiniñ tercimesidir

1917. – № 14. – İyül 16.

 «Vatandaş muharrir!

160 nomerolı «Yujnıye vedomosti» gazetasında «Müslimanlar askeriy teşkilâtında» serlevhasıyle derc idilmiş, ben de Aqmescid garnizonından ayırılaraq, teşkil itmiş tatar askeriy qıtatına söyledigim sözler başqa dürlü yazılmışdır. Şöyle ki, bu bendi oquyan her adam, şübhesiz, Qırım Müslimanları Muvaqqat İcra Komitesi reisiniñ vatan müdafaası aleyhinde oldığı tesiri altında qalacaqdır.

Haqiqatın izhar idilmesi için taht-ı idareñizde neşir idilen gazetada benim şu izahatımın derc idilmesini rica iderim.

İyün 18-de Aqmescid Müsliman Askeriy Komitetiniñ qararıyle Aqmescid garnizonındaki tatar askerleri ve zabitleri ayırılaraq, yaqında kelmesi beklenilen Qırım Atlı Polkına qoşulmaya qarar virmişlerdi.

İyül 4-de Askeriy Komite kendi qararınıñ aksine olaraq, garnizondan ayırılmış tatar askeriy qıtaatınıñ Aqmescidde bulunan 32-nci zapas piyade polkına qoşuldığına dair bir qarar qabul itdi. Tatar askeriy qıtaatı, Askeriy Komiteniñ bu qararına tabi olmaq arzu itmediginden öz aralarında bir askeriy teşkilât ayırub kendileriniñ bütün arzu ve istekleriniñ müdafaasını mezkür teşkilâta tevdi itdi.

Bu ihtilâfı yatışdırmaq maqsadıyle Askeriy Komite bütün heyetiyle diger komitelerden, yani müsliman qadınları, ukrainler ve Qırım Müsliman İcra Komitelerinden de qaçar kişi çağıraraq, iyül 4-de teciliy bir meclis yapdı ki, bu meclise ben de davet olunmışdım. Bu meclisde askerlerle, Askeriy Komite arasında büyük bir ihtilâf mevcud oldığına qani oldım. Bu teessüfli halı kördigimden ben, Muvaqqat Qırım Müslimanları İcra Komitesiniñ reisi saffetiyle ve meclisin rica ve intihabına binaen meclis idaresini elime alaraq, meclisi nizama qoydıqdan soñra, hazır bulunanlara söyledigim nutqımda yeniden saylanmış heyetin yarına qadar aşağıdaki meseleleri hal itmesini rica itdim:

1.    Tatar batalyonınıñ Qırıma kelmesine müsaade idilmiş Qırım Atlı Polkına qoşulmaya muvaffaqiyet idüb itmemesi.

2.    Tatar batalyonı muhafazalara ihtiyac körüldigi yerlerde, Qırım Müsliman İcra Komitesi müracaat itdigi zaman, batalyonıñ bir qısmınıñ köy ve qasabaların muhafazasına kitmesine batalyonıñ muvaffaqiyet idub itmemesi.

İyül 5-de mahkeme-i şeriye binasında, benim taht-ı riyasetimde Qırım Müslimanları Muvaqqat İcra Komitesiniñ, müsliman askeriy teşkilâtıyle birlikde meclis müzakeresi olaraq, bu meclisde askeriy teşkilât evelki qararını, yani Qırım Atlı Polkına qoşulmaq qararını teekid itdigi kibi, icab itdigi zaman, Qırım Müslimanları İcra Komitesiniñ ricasıyle qarağullığa ihtiyac his idilen qarye ve qasabalara muhafız vazifesiyle batalyonıñ bir qısımınıñ könderilmesine de muvaffaqiyet itdigini bildirmişdir.

Ben tatarların, tatar askerleriniñ, tatar batalyonınıñ mayıs 17-de Harbiye Naziri Kerenskiye virdigim dokladımda kendilerine muhafazalıq vazifesi tevdi idilmek şartıyle Qırıma kelmesine müsaade idilen Qırım Atlı Polkına qoşulmaq hususındaki bu umumiy arzu ve isteklerine istinaden, tatar batalyonına da Qırım Atlı Polkınıñ bir qısımını teşkil itdigi için aynı vazifeniñ yüklenmesini pek mantıqıy buldığımı meclise beyan itdim. Zira, her kese malümdir ki, soñ zamanlarda tamamen müdafaasız, muhafazasız qalmış köylerde hayat, yaşayış tahammül idilemeyecek bir hala keldi. Hiç bir kün keçmeyur ki, köylerden birinde qatil, cinayet, basqın, talav ve saire vuqua kelmemiş olsun, işte bunıñ için ben, o meclisde Qırım Atlı Polkı kelinceye qadar bu mesul ve soñ derece mühim vazifeniñ, Müsliman İcra Komitesi müracaat itdigi zaman, tatar batalyonına tevdi idilmesiniñ kerek oldığını añlatmışdım.

Yine o meclisde, yalıñız Askeriy Komite tarafından seçilmiş batalyon kumandanı deñişdirildiginden, Müsliman İcra Komitesi, benim 17 mayısda Harbiye Naziri Kerenskiye virdigim maruzatımın 3-nci maddesine binaen Meclis tarafından kösterilmiş yeñi batalyon komandanı intihabına iştirak eylemişdir, kumandanıñ qatiy olaraq intihabiy salâhiyeti ise batalyonıñ kendisine bıraqılmışdır.

Yuqarıdan beri söylediklerimi hulâsa iderek, diyrım ki, müsliman askerleriniñ harb hatına kitmeleri yahud arqada qaldırılmaları meselesi askeriy bir mesele olub, baña aid olmadığından bunı vazifemin harcinde add idiyurım.

Soñra, eger tatar askeriy qıtaatı arasında meydana kelen işlere olan iştiragim, bu işlerde oynadığı rolim ve hükümet muvaqqataya olan münasebetim meselesi qozğalacaq olursa, bu meseleniñ ilk qısımları artıq kâfi derecede añlaşılmışdır. Zann iderim hükümet-i muvaqqataya, bilhassa bütün heyeti sotsialist ministrlerden ibaret olan hükümet-i hazıraya olan sadaqatıma kelince, bu umum qırımtatarına pek eyi malümdir.

Hatime olaraq, açıqdan açığa diyurım ki, qırımtatar hayatında asker, topraq ve qadın meseleleri etrafında köterilmiş gürültüler sosyalizm halet-i ruhiyesinde bulunan Qırım Müslimanları İcra Komitesinden hoşlanmayan kadetlerden çıqma bir işdir.

Komitemiz tarafından tatar qadınlarınıñ müsavatı meselesi nevbete qonıldıqda, tatar qadınları cahil halq arasında Müsliman İcra Komitesiniñ bütün heyetini dinsizlikle itham idiyurlar. Topraq meselesi qozğaldıqda, yine o kadetler meclisi dağıtmaya çalışıyurlar. Komite, hürriyeti seven bütün Rusiye grajdanları kibi, Qırımda asayiş ve emniyet-i umumiyeniñ muhafazasını düşündikde, kadetlerine gürültü çıqarıyur ve hiç kimseniñ fikirini diñlememek istemeyerek, kerek matbuatda (rus gazetalarında) ve kerek halq arasında Komiteniñ idariy ve askeriy işlere midahale itmeye haqqı olmadığını ve onıñ bu işleriniñ fena neticeler doğuracağını añlatmaya çalışıyurlar.

Ben, kadet efendilerden yalıñız bir şey isteyurım ki, o da beni ve Müsliman İcra Komitesini rahat bıraqmalarıdır.

Yine tekrar idiyurım: kadetler, bizi rahat bıraqıñız!