Müttefiqlar arasında aqd idilmiş muahede-i harbiyelerin tekrar yaqılması için pek yaqın bir zamanda Parisda bir konferentsiya yapılacağı gazetamızda yazılmışdı. Bu konferentsiyada, tabiiy, sulh meselesi de qozğalacaq, üç senelik muharebeniñ virdigi maddiy, maneviy kâr ve zararların da hesabı tertib idelecekdir. Müttefiqların bu konferentsiyaları münasebetiyle biz muharebe-i hazıranıñ medeniy avrupalıların kendi tabirlerince   «milletlerin hürriyet ve saadeti muharebesi»niñ beşeriye qaça mal oldığı haqqında «harbiy nihayetine qadar kötürmelidir!» diyen imperialistlerin nazar diqqatlarına qanlı bir hesab taqdim itmeyi münasib kördik.

Eñ mevsuq menbaalardan aldığımız malümat ve hesaba köre, Cihan Muharebesi üç senesi umum muharrib devletlerden yedi buçuq million qurban almış, beş buçuq million da alil virmişdir. Faqat, bu hepisi degildir. Bunlardan maada 14 million ağır yaralı bıraqmışdır ki, bunların mecmuyı 27 million dimekdir. Kerek olen ve alil olanların ve kerek çoq zamana qadar iş yapmaq istidadından mahrum qalanlar insanların eñ genç ve sağlamları beşeriye eñ ziyade hıdmet idenleri idi. Binaenaleyh, bugün cemiyet-i beşeriye ve medeniye 27 million sağlam işçiden mahrum qaldı dimekdir!..

İmperialistlerin durmadan «maharebeyi devam itdirelim» dimeleriniñ her küni beşeriyetden 6364 qurban alıyur, 4.546 alil bıraqıyur, 12.726 yaralı viriyur.

Umumiy telâfat olan 27 milliondan Rusiyeniñ hesabına, biraz eksik tutulmaq üzre, elli million 250 biñ ölü. Bir million 625 biñ alil, beş million 800 biñ yaralı esabat idiyur. İngiltere, Fransa, İtaliya ve Belçiqaya ise bir million, 880 biñ ölü; bir million 360 biñ alil; dört million 500 biñ yaralı düşüyür. Almaniya ve Avstriya, Macaristan ve ittifaqdaşlarına ise iki million, 450 biñ ölü; bir million, 750 biñ alil; beş million, 900 biñ yaralı esabat idiyur. Bu kesilen qoyun, bu ğazalanan ögüz hesabı degil, insan hesabıdır.

İşte, müdhiş ve qanlı bir hesabat ki, buña qarşu insanıñ qalbiniñ titrememesi, saçlarınıñ ürpermemesi mümkün degildir. Bir çoq baba ve analar: «hani benim oğlum, nerededir? Onıñ kimseye zararı yoq idi? Onı ne için öldirdiler?» diye ağlayur. Bir çoq genç analar, yeñi kelin olmış zevciler: «hani benim zevcim, nerededir? Onıñ hiç bir zarar ittigi yoq idi» diye deryad idiyur. Bir öoq çocuqlar: «hani babam, nerededir? Onı kim öldirdi» diye fiğan eyleyur. Bir çoq nişanlı qızlar: «hani benim sevgili, namuslı, yigit nişanlım nerede qaldı?» diye sayhalar ve oylalar qoparıyur. Hulâsa, bugün umum cemiyet-i beşeriye iñleyur, accı közyaşları aqıdıyur.

Bumı idi, imperialistlerin beşeriyete virecegi hürriyet? Bumı idi, kapitalistlerin insanlara huş idecegi saadet?

Şurası da unudılmalıdır ki, muharebe yalıñız dirileri, dünyada olanları degil, dünyaya kelecekleri de öldiriyur. Şöyle ki, üç senelik muharebe tarafında muharrib memleketlerde tevellüd 9 milliondan ziyade eksilmişdir.

Bundan da maada, muharebe cemiyet-i beşeriyenin bir çoq senelerden beri düşünüb, çalışub, emekler sarf iderek meydana ketirdigi qıymetli asar-ı medineyi de yıqmış, harab eylemiş, insanların tenvir ve tekâmüline sarf idilecek dolu hazineleri ateş idüb yaqmışdır ki, bunların ödelmesi kibi ağır bir yüki de bir çoq senelere qadar nesil atıya yükletmişdir.

Muharrib devletler üç sene zarfında 170 milliard rublelik harb istiqrazı yapdılar. Muharebeye qadar bütün Avrupa devletleriniñ borçları ancaq 50 milliard idi. Şimdi ise qaç yuz milliardı keçmişdir. Ne büyük farq!..

Umum cihan beş asır zarfında meydana ketirdigi altun paranıñ miqdarı ise ancaq 30 milliard rublelikdir. Aceba, bugün qaç yuz milliardları keçmiş borçlar muqabiline lâzim olan altunlar nereden ve ne zaman tedarik idilebilecek? İşte, kapitalizm siyasetiniñ virdigi netice!.. işte, iperializm politikasınıñ doğurdığı semere! İşte, Avrupa diplomatlarınıñ asırlardan beri taqib idildikleri «ben yiyeyim, ben yaşayayım» siyasetleriniñ doğurdığı Cihan Muharebesiniñ beşeriyete bıraqdığı miras!

Dünya boşalmış tabiatın rengi deñişmiş mamur memleketler viraneye dönmiş. Aceba, kendi imperializm ve kapitalizm siyasetlerini yaşatabilmek için umum cihanı qana boyayan, memleketleri yıqan, hazineleri boşaldan asar-ı medeniye ve bediyeyi tahrib iden bu Cihan Muharebesiniñ virdigi bu qanlı hesaba qarşu Avrupa diplomatları hiç olmazsa, azacıq kitireyeceklermi? Azacıq utanacaqlarmı? Bu qanlı hesabat cedveli onların sarhuşlanmış dimağlarını, qan boyamış közlerini ayındiracaqmı? Yoqsa Paris konferentsiyasında toplaşacaq diplomatlarına: «daha vaqıt kelmedi, muharebeyi devam itdirmeliyizmi?» diyeceklerdir?