1919. – № 10. – Yanvar 12;

№ 11. – Yanvar 13;

№ 12. – Yanvar 14;

№ 13. – Yanvar 16;

№ 14. – Yanvar 17;

№ 15. – Yanvar 19;

№ 16. – Yanvar 20;

№ 17. – Yanvar 21;

№ 18. – Yanvar 22.

Qırımnıñ dört tarafını Qara deñiznen Azov deñizleri quçaqlay. Onıñ çevre-çeti yalı, lâkin "Yalı boyu” degende qırımtatarlar arasında eñ çoq Yalta yaqları añlaşıla. Aluştadan başlab Qurı-Özen, Küçük-Özen, Üsküt ve Sudaq yaqlarına, Yalta halqları "yuqarı köyler” deb ad bereler. Bu yuqarı köylerge köre de Yalta tarafları "aşağı köyler” adını ala. Men bu künlerde yalı boyunıñ bu aşağı köylerinde bir kezinti yapdım. Körbekül, Aluştadan başlab Yaltağa qadar dolaşıb keldim. Köylerde yolda-izde körgenlerimni qısqa-qısqa olsa da sevgili oquyıcılarıma yazmaq istiymen. Eñ başda Körbekülden başlayım.

Körbekül

Bu köy menim öz köyimdir. Onıñ sırt tarafında Qırımnıñ eñ yüksek töpesi olğan Çatırtav başını köklerge toğrı uzatqan, bulutlarnen lafetib oturır. Çatırtav Qırımnıñ her tarafında añılır. O çıñlarğa, manelerge bile kirgendir. Tatar eñ büyük qayğısını, yanığını aytmaq içün:

"Avdarıldı Çatırtav, Köçdi Qırım

Endi kimge aytarman gizli sırım...”

çıñnı söyler. Çatırtavnıñ art yağını keñiş yaylalar, deñizge qarağan tarafnı ise qaba, yeşil ormanlar qaplar. Men onlarnı güzel bir qıznıñ köküsindeki inci gerdanlığına oşatırım. Körbekülin kün batısında Çatırtavnen erişleşib oturğan "Hançardaq” töpesi, onıñ yaqında da "Babağan-Yayla”dan  uzanub kelgen yüksek bir töpe bulunur. Yine bir sırada, lâkin biraz uzaqda ayaqlarını Qara deñizge uzatqan "Ayudağ” Körbekülni selâmlab turar. Körbekülniñ yüksekçe bir qırına çıqsañ kün doğuşnen sırt arasındaki yüksek "Temirci” qayasını körersiñ. Oruslar buña nedendir bilmem, "Yekaterin-Gora” dirler. Bütün bu yüksek töpelerniñ çevre-yağını Çatırtavda olğan kibi gür, yeşil dağlar, ormanlar qaplar. İşte Körbekül bu ğururlı tavlar ve ormanlarnıñ tam ortasında kiçkene bayırlarnıñ üstinde qurulğan büyük, sekiz yuz biñ haneli bir tatar köyidir. Körbekülniñ deñizge uzanğan etekleri üstinde ise kiçkene Aluşta şeheri bulunur. Körbekülniñ çevre-çeti derelik, bayırlıqdır. Suyı çoqdır. Ehalisi bağ-bağça ve tütünnen oğraşır. Ekinn pek azdır. İlk baharda uzaqlardan uçub kelgen quşçıqlar Körbekülni cennet beller, eñ güzel türkülerini, yırlarını anda aytıb tökerler. Onıñ öyle güzel ay toğuş ve kün batışları, öyle yıltıravuq, can çekici yıldızları vardır ki, onlarnıñ qarşısında insan özini adn-cennetinde zann eter. Qartlar "tuvğan yeriñ cennet!..” degenler; lâkin men tuvğan yerim olğanından ötrü aytmam, Körbekül kerçekden de yalan dünya cenneti... Eger dam töpelerinde yaki bayram ve seyranlarda salıncaq yanlarında Körbekül qızları.

"Aygidi benim öz köyim, Körbekülim.

Bütün Qırım içinde bir top gülim”

deb yırlaşalar, onlarnıñ bu yolda pek büyük haqları vardır. Bir lafdan aytacaq olsaq, Körbekül bütün Qırım içinde her türlü güzelliklerini üzerinde toplağan peri qızları qadar güzel bir köydir.

Lâkin Körbekülniñ bütün bu güzelliklerinden başqa meni çekken, yedi derya keçüb, Qaf daşlarından aşsam bile menim yüregimden çıqmağa deren bir süygüsi vardır ki, belki süygili oquycılarım öz tuyğularıñıznı aytıb oturasıñ, deb darılacaq olsalar da, men onı söylemeden keçib olamayacaqman:

Körbekülde meni dünyadaki bütün şevqatlar, bütün güzel, temiz tuyğularnen sevgen sevgili qart bir anayçığım var. Onıñ yüreçigi yufqarğandır. Közçikleri ise menim hasretlerimnen daim yaşlıdır. O menim içün ve bütün dünyadaki evlâdlar, evlâdlarından ayırılğan analar içün kice-kündüz dua eter. Qart bir babaçığım vardır, onıñ yüregi de her zaman bunday yüksek, kösterişsiz tuyğularnen çarpar. Menim ğamsız, qayğısız balalıq vaqtılarım anda keçkendir. Menim onda bütün arqadaşlarım, qomşularım meni sevgen aqrabalarım vardır.

"Ay-ya, ay-ya aynenni

Ösüb büyüsen bebiy”

türküsini qaranlıq kicede sevgili anaçığımın ağızından men ilk defa olaraq anda işitdim. Uzun qış gicelerinde ocaq başında tavlı ateşi qarşısında qomşu qart anaöıqlarnıñ ağızından pek çoq masallar diñledim. Onlar menim yüregimde hiç bir zaman silinmeyecek deren hayal izleri bıraqqandırlar. Men tatarlıqnıñ baylığını, güzelligini, keliş-varlığını onlardan ögrendim. Onıñçün men pek yahşı añlayım Toqtamış hannıñ biraz aşağıda yazacağım çıñlarını:

Toqtamış han büyük bir tatar padişası edi. Astrahan yaqlarında ener edi. Bu zamanlar "Edege” degen bir tatar batırı çıqa, Toqtamış hannen cenk etib onı memleketinden quvub çıqara. Han sevgili yurtından qaçıb çıqqan zaman şu çıñlarnı ayta:

"Atan, anan[1] ata curt,

Atam kiyev olğan curt,

Kiyev bolub tüşken curt,

Anam kelin bolğan curt.

Kelin bolub tüşken curt

Künde kimni[2] kesken curt

Qolım kirin cuvğan curt...”

Toqtamış hannıñ çıñları daha pek çoq uzanub kite. O bundan soñ yurtınıñ "catıb qalğan toqlu”larını, "cabağasız taylaq”[3] atlarını, kiçkene quşçıqlarını esine ketire.

İdil (Volga) özenine alınıb zarlana. Toqtamış han, yurtı içün olğan sevgisini o qadar ince ve ilk baqışda ehemiyetsiz körüngen, lâkin asılında bizim yureklerimizde her zaman temiz tuyğular yaşatqan o qadar ruhlı yaqlarını ayta ki, onlarnı diñlegende kişi ister istemez köküs keçire, yüregin keñişlengenini tuya.

Men bundan üç yıl qadar evel, tuvğan yurtımdan uzaq, eski şeherde buluna edim. Qırımdan köçüb kitken ve anda yuk taşımaqnen vaqtını keçirirken, qart bir tatar maña "Edege” ertegesini aytdı. Toqtamış hannıñ bu çıñlarını özine mahsus maqamı, ezgisinen yırladı.

Men o zaman öz köyimni neçün şay süygenimni pek yahşı etib añlağan edim. Şinde de añlayım, öz köyime qomşu olğan köylerni, bu qomşu köylerniñ qomşularını ve bütün bu qomşu, tuvğan köylerni bağırında yaşatqan güzel Qırımnı neçün süygenimni.

Men añlayım, menim tuvğan Qırımnıñ tuvğanları olğan bütün tatar yurtlarını da neçün süygenimni ve pek yahşı bilem ki, her kesniñ her milletniñ özi içün sevgili olğan bir yurtı vardır, ve bu yurtqa başqaşarınıñ  da hürmet itmesi kerekdir.