Gazetamıznıñ dünki nomerasında köyler içün yazılacaq yazılarnıñ ne kibi faydaları placağını aytqan edim. Bugün ise közge alınğan bir köyni ne biçimde yazmaq ve eñ ziyade qaysı yaqlarını körmek kerek olğanını qıdıraqlamaq istiymen.

Bir köyge kirilgen zaman kişiniñ közine eñ başda çarpacaq şiy köyniñ büyükligi, evleri, evleriniñ qurulışı ve odalarğa bölünişi. Yolları, yollarınıñ tarlığı, doğrılığı, qıyışlığı, temizlik ve yaki püsürligidir. Bu hallardan hiç birisi köylüniñ öz közine ilişmez. Köyli bunlarğa alışqandır. Onıñçün o bunlarnıñ zararlı yaqlarını koralmaz. Çetden köstergen bir adam olmasa, eviniñ ögündeki kübresi, yol içinde yatqan bir talay püsürlükler köylü tarafından körülüb temizlenmez. Qışda çamurlı zamanlarda onıñ azbarı balçıq deñizi day şapurub qalır da, köylü bir qaç taşnı sıranen qoyub bala-çağasınıñ yürümesi içün tar bir soqaq yasamaz. Bu tenbellikden de tügüldir. Alışqanlıqdan, körmezlikdendir. Bunıñçün tatar "alışqan ayaqqa taş ilişmez!” degen.

Köylerde ikinci olaraq közge batacaq şiy, köyniñ umumiy, her keske mahsus olğan yerleridir. Bunlar da camiler, mektebler, cemiyet-i hayriyeler, qahveler, tükânlar, bankalar, cemaat degirmenleri ve daha bunday şiylerdir. Bundan soñ o köy halqlarınıñ ne ile oğraşqanları, fuqarelik ve baylıqları, cemaatlarınıñ tenbelligi, birlik ve ya ayırılıqları kibi şiyler kelir. Eger bunlarnı hulâsa etib bir köyni yazmaq istesek, közimizniñ ögünde şu plannı ketirmek kerekmiz:

1.      Köy qaysı uyezd ve volostda tapıla,

2.      Qaç evlidir. Evleri nasıldır (bir qatlımı, tepesi dammı, kirametmi?),

3.      Köyniñ yolları, mahalleleri, tapılğan yeri (bayırlıqmı, tüzlükmi?),

4.      Qaç cami, mektebi, qavesi, cemiyet-i hayriyesi ve daha bunıñ kibi şiyleri var?

5.      Mekteblerini kim idare ete, zemstvomı, cemaatnıñ özimi, yoqsa milliy idaremi? (cemaat tarafından idare olunğan mekteblerniñ ocalarına verilgen aylıqlar),

6.      Qaç ocası var, ocaları qayda oqub bitirgen, cemaatle olğan muallimleri nasıl?

7.      İmamları ve onlarnıñ vazifelerini ne qadar ve nasıl yapqanları?

8.      Köyniñ baylığı,

9.      Cemaatlarnıñ mekteb, oquv ve yazuv işlerine qarşı olğan tüşünceleri?

10. Cemaatda birlik varmı?

11. Olub keçken toylar, toylarda olğan ziyade masraflar,

12. Cemaatdan mekteb, medrese işleriniñ ögüne çıqqan ve bunıñ kibi işlerge ayaq çalğan kişiler,

13. Köyge qaç gazet kele? (Qaçı tatarca, qacı orusça?),

14. Köylüler gazetden eñ çoq ne ile meraqlanalar? (Tatar gazetalarından eñ çoq kimiñ yazılarını oqıylar ve nasıl tüşüneler?).

İşte bir köyniñ kerek maddiy ve kerekse maneviy yaşavından eñ çoq közge çarpacaq soravlar!.. bunlarğa daha bir çoqlarını da qoşmaq mümkündir. Lâkin mence eñ ehemmiyetlileri bunlardır. Eger bir köy yazılğan zaman bu yaqlar közge tutulub yazılacaq olsa, biz tatar köyleri haqqında sağlam malümatqa malik olur ve yapacaq işlerimizni de oña köre yapmış olurmız.