1918. – № 121. – Oktâbr 12.
Ögütlerimni yazıb bitirgenden soñ aytqanım day, küçük bir yolcılıqqa çıqqan
edim. Yolda hastalandım. Qurban bayramında her kes hasım[1] aqrabasınen körüşüb sevingende men yat bir şeherde otuz doquz-qırq
graduslıq sıcaq göl içinde yaldab cüre edim. Ayaq, omuzlarım sanki sındırılıb
alına edi, bir degirmen-taş qadar balabanlaşıb tumanlaşmaq başımnı birden birge
patlab ortalıqqa cayraycaq belliy edim. Oquycılarımnen salıqlaşqanıma sevine,
lâkin bir daha körüşüb olamayacağımnı tüşüngende yanıb qanlı yaşlar töke edim.
Doktor kelib de elini sallab «A, qorqmañız: işpançıqdır!» deb külgende men
içimden yahşı olğanım kibi bunıñ ne olğanını ögrenmege qarar bergen edim. O
vaqıtdan bu vaqıtqa qadar dünyanıñ her tarafın dolaşıb her kesniñ boğazına
yapışqan bu işpan hastalığınıñ ne olğanını her körüşken adamından soradım.
Gazetlerniñ bu yolda yazğan haberlerniñ hepisini oqudım doktorlarınen körüşdim.
Lâkin toplağan bilgilerimden hiç biri maña bu yüzsiz «işpançikniñ» ne demek
olğanını, qaydan çıqıb ne tileknen dolaşqanını, kimden, neden qorqqanını
adamaqıllı ögretib olamadı. Eñ soñı bizim Qırım padişahlığındaki hastalıqlarnıñ
eñ baş baqıcısı olğan doktor efendi aqayğa bardım. «Canım Allah razı olsun, men
işpan hastalığını qıdırmaq hastalığına tutuldım, meni bu dertden qurtar!»
dedim. O da bir şey yapmadı. Tek bu yolda nemse gazetleriniñ pek çoq yazı
yazğanlarını, kendisiniñ de iki-üç kün evel oquğanını, bildirdi, men de soñ
sormaqdan vazgeçtim. Özüm tüşünüb tapayım, dedim. Bizim paytahtımızdaki
doktorlarnıñ ögini almaq içün çalışuvları, kiyev doktorlarından bitiniñ buña
qarşı ilâç tapdım, deb Ukraina ajansı ile ortalıqqa telegraflar cayratması,
nemse gazetleriniñ bunıñ içün pek çoq şeyler yazması işniñ bayağı çetin
olğanını köstere.
Birisiniñ aytqanına köre, bu hastalıq eñ başda İspaniya degen memleketniñ
padişahını tutqan, ondan vezir vüzerasına yulqqan, soñ İngilterege ve andan soñ
sıranen bütün paytahtlarnı dolaşqan. Serbiya, Qaradağ, Belçiqa kibi padişahları
qurulğan memleketlerge barıb barmağanını bilmeyen, lâkin başındaki getmanını körüb Ukrainağa, andan da bir şeyler seziksireb bizim Qırımğa keldi.
Bunı körgen Qırım padişahlığı bunıñ kibi daha bir çoq hastalıqlarnıñ da
kelmesini tüşüb Kiyevge vekiller ciberdi. Bunıñ bizde ne qadar qalacağını
bilalmayman, lâkin o özine oşağan bir çoq hastalıqlarnı daha çekib ketirdi.
Bunıñ eñ birinci alâmetni yanıqnıñ birden bir yükselmesi, aş qazanınıñ
bozulması, baş ağırısı qırıqlıq kibi şeyler buña qarşı doqturlar iskapidar, kanfura, iç temizleyici ilâçlar kibi şeylerni bereler. Elhamdüllilâh,
hastalıq öldürici tügül. Eger öziñi suvuqdan, şeyden yahşı qorçalasañ keçip
kite. Lâkin oña oşağan başqa hastalıqlarnıñ keçmesi biraz küç. Mına men o
hastalıqlardan bir qaçını köstereyim:
Basmahane işçileriniñ hastalığı:
Zamanımızda kâğıd, boya bahalı, maşinalar içün benzin, gaz tapılmay. Gazet
ve kitablardan pek çoğı zararına çıqa. İlle bizim «Millet» kibi pek az
oquyıcısı olğanlar ter-tekmil zarar ete. Bunı körgen işçilerniñ yanğını birden
birge köterile, aş qazanları qaynamağa başladı. Bu zararnı biraz daha artdırmaq
içün «eger bizim aylıqlarımızğa yuzde yetmiş beş daha qoşamasañız, biz
çalışmayız» deb işlerini taşlaylar. Elbet, her alış-virişçi alğan şiylerine
yuzde iki yuz kâr qoyub satqanda başqa hiç bir yaqdan kelir olmağan işçilerniñ
haqqı da var. «Millet» bunı añlay. Başqa işçi de tapılmağan soñ ister istemez razı
oldı. Lâkin şindi özi de hastalanmasa yahşı olur edi! Ey, millet! Tek bir
gazetiñiz olğan «Millet»niñ hastalığına ilâc tapmaq sizge tüşe.
[1] Metinde: خصم
| 
