Avrupanıñ tam ortasından balaban bir özen keçer. Adı Tunadır. Bu özenniñ çetsiz aqıntıları her kün beş-altı padişalıqnıñ topraqlarını közden keçirir. Soñ kelir, Qara deñizge tökülür.

Qırımıñ altın yalılarından bir yerçikde otursañ da Qara deñizniñ seniñ ayaqlarıñı kelib ohşağan dalğaçıqlarından sorasañ, onlarnıñ arasındaki Tuna özeni tamlaçıqları maña pek çoq işler, pek çoq haberler aytar, seni eski zamanlarğa doğrı çekib kötürir. Anda sen Almaniya, Avstriya, Sırbıstan ve daha bunday bir talay padışalıqlarnıñ arasında Macaristan adlı bir padişalıqnıñ hallarını da körürsiñ.

Qara deñizniñ keñ ve tuzlı başrında dolaşqan Tunanıñ tatlı tamçıqları saña bu padişalıq haqqında tatlı, qardaş selâmları aytar, señiñ yüregiñi sevindirir, şeñlendirir. Pek çoq eski zamanlarda Asiyanıñ deren köşelerinden çıqqan bir millet yeşil yalılı İdil özeninden atlarnı suvarğandan, Rusiyeniñ keñiş çöllerinde rahatlanğandan soñ Avrupanıñ ortalarına doğrı yonelgen, German, Sakson ve Frank milletleriniñ yurtlarında biraz at oynatqandan soñ şindigi Macar ovası degen keñ, tüz bir çölde çalaşlarını qurğan edi.

İlk zamanlarda Avrupa milletleri tek yıquv ve qorqutuv içün kelgeni zann olunğan bu millet yaaş-yavaş özinde büyük bir yaşav ve süygü çoqrağı olğanını da çevre-yaqındaki Avrupa milletlerine kösterdi. Ondan öyle şairler, öyle yazıcılar çıqdı ki, öz milletiniñ ve bütün dünya insanlarınıñ azab ve çekişüvlerini cıyıb ağladı, onlarnı bütün dünyağa yüreginde kösterdi.

İnsanlarnıñ yürek yaralarını sardı, degerli merhemler urdı. Ondan öyle bilgiçler, öyle doqturlar çıqdı ki, insanlarğa doğrı yolnı kösterdi. İnsanlarnıñ qıdırğan baht ve saadet tarlalarını bildirdi. Ondan öyle ustalar, işçiler çıqdı ki, insanlıqqa rahatlıqlar bağışlağan işler yapdı...

Avrupanıñ tam köbegine qısılıb qalğan bu yabancı millet bizim qardaşlarımız olğan macarlar edi. Onlar özlerine bütün bütünge yabancı olğan Avrupa milletleri arasında bir çoq asırlar başlarını aşağı asıb, yatsırab curdiler. Cevre-yaqlarında özleri içün qardaş izleşdirdiler. Lâkin onlar asıl yurtlarından pek çoq uzaqlaşqanlarından onlarnen qardaşları arasında pek çoq uzaqlıqlar, pek çoq yabancılıqlar kirgen edi. Onlarğa el tutacaq, qara künlerinde yardım etecek hiç bir millet yoq edi. Onlar bütün küçni kerek olğan bütün yardımlarnı özlerinde qıdırmağa mecbur oldılar. Şay etib çalışdı. Qıdırğan küç ve yardımnı özlerinde tapdı ve bunı qomşularına da tanıtdılar. Onlarda küç körgen qomşuları da onlarman dostlaşdı qardaşlaşdılar.

Bugün macarlar Avrupanıñ eñ bereketli ve eñ güzel yerlerinden birisinde yaşaylar. Her kes onlarnıñ haqqını tanıy hatırlarını saya. Bu cenk zamanında onlar dostları olğan Avstriya ve Almanlarğa pek büyük yardımda bulundı. Öz haqlarını öz küçlerinen qorçaladılar. Onlar on million qadar varlar.

Avstriya imperatorlığında onlarnıñ büyük bir nüfuzları vardır. Hatta imperatorlıqnıñ qırmasında[1] öz adlarını bile taqqandırlar. Onıñçün Avstriya-Macaristan hükümeti denilir. Bu cenkniñ soñunda eger Avstriya hükümeti parçalanacaq olsa onlar "Macaristan” adında ayırı bir hükümet meydanğa ketireceklerdir. Biz qırımtatarları bu qardaş milletimizden örnek ve ibret almalımız. Onlarnıñ medeniy ve işleklik yaşavında ne day çalışqanlarını körüb biz de onday çalışmalımız. Qomşu milletlerimizni süymeli, onlarman güzel, tanuv keçinmege tırışmalı, lâkin öz halqlarımıznı da taptatmamaq içün işleklik yağın da oğraşmalımız.

Keçenlerde milliy idare şubelerimiznen parlamentomıznıñ garnizon ofitser yapusında çaqarılğan zamanında men hiç de acınmağan edim. Çünki o yapuv belki bizim qanımız emilmek süretiyle yasalsa da, bizim çalışuvımız bizim oğraşuvımıznen yasalmağan edi. Bizge bütün milliy işlerimizni öz küçümizge, öz varlığımızğa tayandırıb yapmaq kerekdir. Garnizon ofitser yapusından çıqarılmamız bizim ümütlerimizni qırmamalı, bilakis bizge daha ziyade küç ve taqat bermelidir.

Biz bu vaqadan ibret ve ateş alıb özimizge ayırı bir parlament yapusı yapdırmağa başlamalımız. Bütün bir millet içün bu hiç bir iş dügüldir. Yaşlarımıznen oqumışlarımız bütün varlıqlarını ortağa qoyub çalışqan bir zamanda özleriniñ daima tışqa qalğanlarına, milliy işlerde işleb olamağanlarına canları ağırğan baylarımız içün bu büyük bir çalışuv meydanı olmış olur.

Bundan bilmem qaç yıl evel Macar milleti de özi içün pek büyük parağa mal olacaq bunday bir yapuv yapdıracaqda memleketniñ bütün oğlanlarını toplağan büyük, tarihiy bir toplaşuv yasağan edi. Bu toplaşuv büyük masraflarnıñ qarşısında titreb, qorqub turğan bir zamanda Macar bay graflarından birisi çıqdı öziniñ bütün varlığını bu yapuvnıñ faydasına bağışladı ve ondan örnek alğan diger aqsüyekler, baylar da onıñ kitken yolından kitdiler.

Bugün Tuna özeniniñ yanında dünyanıñ eñ birinci parlament binalarından olğan Macar parlamenti başını köklerge ketirib, Macar milletiniñ büyük fedakârlıq ve erlikni köstergen köksini kerib tura. Macar milleti öziniñ bu fedakâr evlâdlarını unutmadı. Parlamentosınıñ azbarında onlarnıñ heylellerini tikdi. Bugün her macar yaşı onlarnıñ ögünde boyun ege, onlarnı hayır ve dualarman aña.

İşte, öz varlığını onday işlermen mıhlab[2] küçleşdirgen macar milletini yurtından çıqaracaq, onıñ haqlarını taptayacaq dünyada hiç bir kün yoqdır. Qana, biz de bunıñ kibi bir iş yapıb olurmızmı?