1918. – № 128. – Oktâbr 21;

№ 129. – Oktâbr 22.

Yazıcılarnıñ hepisi cıyılğan, yarın çıqacaq nomeranı toldırmaq içün çalışa ediler. Kimi qalemni mañnayına dayağan tüşüne, kimi yanındaki arqadaşından bir şiyler sorub yaza! Kimi de rusça gazetlerden bir şiyler şiyler çevire ediler.

Şart etib qapu açıldı, açuvlu çıraylı bir efendi sert adımlarınen ustollardan birine yaqınlaşdı, qabaca bir davuşnen

— Baş yazıcıñız qayda şu siziñ? deb soradı. Yazıcılanıñ hepisi başlarnı köterib qaraşdılar. Arqadaşlardan birisi

— Ne istiysiz, eger gazet içün aytılacaq bir şiyiñiz olsa, bizge aytıñız, biz oña haber berirmiz, dedi.

Lâkin efendi biraz daha sertçe bir sesnen

— Yoq, dedi, men onıñ özini körmek istiymen. Kösteriñiz canım onıñ odasını!

— Şay bolsa biraz bekleñiz, şindi onıñ öz işi var. Oturıñız.

Kelgen efendiniñ açuvı qabardı. Kösterilgen ustolğa qıyış-qıyış qarağandan soñ oda içinde dolaşmağa, bir yaqdan da mırıldanmağa başladı:

— Canım, qaysı qapuğa barsañ, kimni körmek isteseñ, bekle, bekle. Ne olacaq bizim işimiz bu beklemeknen? Biz ne vaqıt şu beklemekden qurtulacaqmız. Ortada aytılğan laf çoq, yapılmaqqa kelgende birisi de yoq. Bekle, bekle. Avuçnen para masraf etib Aqmescidke keldim. Üç-dört künden berli bir şiy yapalğanım yoq. Qayda barsañ ya yoq yaki bekle...

Yazılarını bitirib tizicilerge (mürettib)ge bermek içün aşıqqan arqadaşlarnıñ canları sıqılıb qıyış-qıyış qarasalar da bu efendi menim pek hoşıma kitdi. Yanına yaqlaşıb

— Hayır ola, efendi pek ehemmiyetli bir işiñiz var ğaliba? dedim.

— Canım ehemmiyetli, mehemmiyetli men añlamam... Aytam sizge Aqmescidke yatqanım üç kündir. Dünya qadar para masraf etdim. Ne mekteb var, ne kitab var, ne de oca yetişe. Üç ay evelisi milliy idarege yazğan edik, bir qaç kereler daha üstlüledik. Bir haber yoq. Kene beş ay evelisi bütün köyni qarışdırğan putraqlı bir nikâh meselesi olğan edi. Öz mahkememizde baqılsın, deb milliy idarege baş urdıq. Kâgıd üstine kâğıd, ne ise iki ay evelsi yanaş köyden bir imam kelib yazıb kitdi. Şindige qadar künümiz, yoq, kene bir haber yoq. Köyümizniñ vaqıf topraqlarını eline keçirgen bir qazaqnen davalaşamız. Milliy idareniñ yardımını istedik «o bizim işimizdir, siz oña qarışmañız!» deb bir köylünen haber cibergenler. Biz de vazgeçdik. Aradan üç-dört ay keçdi. Qazaq dahotını cıyıb aldı. Milliy idareden kene bir haber yoq...

Efendiniñ yüregi tolğan, tükünecek kişi qıdırğannı añladım. Merağım artdı. Kendisini bir köşege çekib bir iskamige oturtdım.

— Ya, ya, aytqanıñız pek doğrı. Ortalıqda ciyligi tatığan hiç bir şiy yoq, didim.

Bu laf onıñ can tamarına basdı ğaliba. İki elimi de birden yaqalab,

— Yoq, yoq, didi, hiç bir şiyniñ ciyligi tatımay, poştalar işlemiy, demiryollar hasta, gazet-mazet körgenimiz yoq. Dünyada ne olub kitkeninden bir türlü haber alamaymız. Her yaqdan qaranlıq içinde yaldab çüremiz. Uzun qulaqdan bir talay haberler işitile: kene bolşevikler kelecek, Ukrainanen cenk olacaq, Qara deñizden ingiliz bayrağı körünecek, Rusiyede kene eski padişalıq tikilecek... Ne bileyim onı, biñ türlü türküler, milliy idareniñ bizim uyezddeki vekiline barmaz. «Siz halqnıñ aytqanına qaramañız, men de kerçek bir haber alamayım amma, siz onlarğa inanmañız!», deb bizni atqarıb cibere. Qayda baş uracağımıznı şaşırdıq. Eñ soñı ayda, dedim, şu işlerni yaqından varıb ögreneyim. Dünya qadar para masraf etib keldim. Şindi belli, bir künlik berberge varmaq içün bir yılnıñ ocalıq parası yetişmiy. Bu yıl evlenmekni de tüşüngen edim. Qana nasıl evleñirsiñ!..

Bizim muallim efendi pek dertli eken zavallı menimle şu saat dostlaşdı. Avuçları içine alğan ellerimi sallab añlata edi. Biñ türlü küçlüknen ellerimi qurtardım. O bir yaqdan arqadaşlar maña baqıb mıyıq astından küle ediler. Muallim efendi boş qalğan ellerniñ ikisini de birden sallab,

— Canım, bizim tatardan qız tapmaq da mümkün tügül ya, dedi.

Deren bir soluq aldı. Bu menim de meraqlanğan bir meselem edi.

— Ne çoq ya, dedim. Köy qızları sağlam, saf olurlar.

— Bir yaqdan şay lâkin bir oca her yaqdan sağlamını qıdıra!..

— Ey hiç birisini sevmediñizmi?

— Nasıl birisini, qırq danesini de sevdim amma, bir parça ciyligi tatığan birisini tapsañ babası dünyanıñ altını istiy; çalğı, çağana istiy. Bir oca bunlarnı qaydan tapar.

Ne ise men de öz dertlerimnen siziñ başıñıznı tutam. Men sizge asıl umumiy şiylerden aytacaq idim. Üç kündir, Aqmescidde yatam. Avuç tolusı para masraf etdim. Bütün müdirliklerni dolaşdım. Hepisiniñ qapusında dünya qadar bekle, soñ kirib körüşkende de onlar seniñ sorağan şiylerge külüb keçireler. Kitab yoq, deseñ, programmalardan, terbiye qaidelerinden; oca yoq, deseñ, açılğan mekteblerden, darülmuallinlerden laf tutdıralar. Adliye müdirliginde her kes qanun yapmaqnen oğraşa. Kimerde kvartirler içün ilâm yazsalar da köy işleri kibi küçük işlernen oğraşmaylar. Onlar aytqanlarına köre, adam yoqsullığını közge alıb tek yaz vaqtını keçirmek içün kirgenler. Küz kelgen soñ hepisi yerli yerine dağılacaq ekenler.

Diniye müdirlikniñ bosağasına yaqlaşılmay, imtiğanğa kelgen imam efendiler sıra-sıra tizilgenler, kimseni bıraqmaylar.

Hariciye müdirliginde ise tumanlanğan qafanen avtomobil yürütmek kursları açılğan.

Maliye müdirliginde kassalar tasırday, para yoq. Şindilik instruktsiyalar (yol köstericiler) çıqarıb yatalar. Bürosı da basmahanelerni satub alğan, elifba kitablarnı toqtatqan. Saylav qanunları basdırıb, sarsılmaz imanımle muqaddes siyaset artından cuvura.

Muallim efendi köküs keçirib,

— Yoq, yoq, dedi, meydanğa kelgen bir şiy yoq. Hep boş laflar, köylüniñ acınıqlı halına aylanıb qarağan hiç yoq. Asıl işni koralmaylar. Bizde daha bir şiy yetişmiymi? Ne kerek soñ bizge bu qadar töpeden uçmaq?!. Bu künde bizge asıl kerek olğan...

Efendi menim omuzıma urub sözine devam etecek edi. Men

— Oca efendi, dedim, siz işke hep yaman yağından baqasıñız. Bir buçuq yıllıq kibi az bir zaman içinde yasalğan işlerni hiç körmiysiñiz. Yufaq-tüfek eksikliklerge qarab tutulğan bütün işlerge ters qaraysıñız. Her işni bir kereden yasab qoymaq nasıl mümkün olur?

Her şiyniñ bir sırası var. Bütün bu oğraşmalar hep siziñ içün. Siz köylüler içündir. Lâkin tikilgen bir fidanğa zaman bıraqmaq kerekdir. Bu yıl saçılğan bir terekden ikinci yıl yemiş almaq mümkünmi? Biraz sabır etiñ siz...

Oca efendi açuvlandı, omuzımı taşlab sert adımlarnen qapuğa doğru yoneldi.

Bu arada baş yazıcı içeri kirgen edi.

— Efendim, dedim, işte baş yazıcı efendi. Körüşmek istiy ediñiz.

Lâkin o artına bile aylanıb qaramadı. Qolını sallab,

— Sizden biriñizniñ ciyligi tatımay!.. dedi, çıqıb kitdi.