1918. – № 26. – May 21.

Mebus arqadaşlar! Bugün Qırım ve Qırım tarih-i siyasiyesi asırlara hükm idecek büyük daqiqalar yaşayur. Bugünin meselelerini düşünürken, aqılıma 1783 senesi keliyur. 1783 – 1918 tarihleri biri-birine çoq beñzeyur. 1783 senesi asırlarca hükm sürmiş, ulviyetle bu emel oğurında can virmiş ve bütün Şarq, Ğarb medeniy milletleri arasında kendisini tanıtdırmış bir milletin istiqlâliyetini kömmiş ve oña fatiha oqumışdır. 1918 senesi ise kendisiniñ istiqlâliyetine hatime çekilmiş tarih-i istiqlâliyeti degil, hayat-ı siyasiyesi bile bitmiş dinilecek dereceye kelen bir milletin siyasiy huquq muqaddesesine doğrı azmle toplandığını kösteriyur. İstiqlâliyete bismillâh diyur. İşte iki tarihden 1783 hatime senesi, 1918 hayat-ı siyasiyeniñ iftitahiy senesi. 1783-de qırımtatar pek zayıf, pek düşkündi. Zavallı milletin tarih-i siyasiyeniñ fatihasını oquyanlar, onı acıyanlar namus-i milliy ögünde titreyen vicdanlar degildi. Tatar milleti adından Qırım istiqlâliyetine hatime mühürini basanlar, onı tanımayanlar ve namus-i milliyi öz şerefleri oğurında satanlar idi. Onlar Potömkinler ögünde egilirken: «tatar sizi bekleyur, ve tatar size qul olmaq dileyur», – dirken, zavallı millet Perekop keçidinde sırıqlar ucına bıçaqlarını bağlayub, hayat-ı siyasiyini şerefle qapamaq istiyurdı (alqışlar). Evet, milleti añlamadan, vicdan-ı milleti diñlemeden, tarih-i milliyi qapayanları, milleti unudanları millet unutmadı, ilâlabed lânetle, nefretle añdı. Hamd olsun, bugün Qırım tarih-i siyasiyesinde gizli noqtalardan ziyade vicdan-ı milletden yükselen hakemler yaşayacaqdır. Bugün de milletin, memleketin muqadderatını gizli sofralar başında hal itmek için oğraşanlar var! Lâkin bunlar unutmasunlar ki, bugün tatar milletiniñ vicdanına, hissiyat-ı milliyesine terciman olacaq bir müessese, bir Parlamento var. Ortada bir millet vicdanı var. O, artıq hiç bir dürli unvanlara, kisvelere bürünerek, muqadderat-ı milleti kömmek isteyenlere yol virmeyecek! (alqışlar). Bir zamanlar zavallı Qırım gencligi büyük ümidle, büyük sevinçle kendi acezi ögünde titreyerek, milletin muqadderatı başına keldikde, yine ayn millet «dostları», ayn ahenkle, ayn selâmle o gençligi qarşulamışlardı. Onlar diyurlardı ki: «milletiñ terciman hissiyatı bizleriz, sizleri millet saylamadı, o sizi tanımaz, sizin arqañızdan kitmez!..». Bugün bütün hariciy alem, bütün Qırım siyasetini körenler Parlamentomızı taqdis itdigi zaman bu [küreve], milletin vicdanınıñ tercimanı olan Parlamentoyı protestoya qalqışıyurlar. Dün 25 mart tarihında muqadderat-ı millet başına kelen gençleri o «millet dostları» teşviqiyle, yardımlarıyle selâmlamadıqlarını onlara her adımda belâlar saçdıqlarını tarih unutmadı... unutmayacaq. Onların bu hareketleri qabahat ise, bugün memleketimizin dahiliy, hariciy siyasetinde kendisinden büyük vazife beklenilen muqaddes bir millet müessesesini, Parlamentoyı cebr ve şiddet eseridir, dimeleri bir cinayetdir ki, bu da unutulmayacaqdır. Dün millet aceba kimle kitdi? Quveti ancaq milletin arasında kendileri içün hakimiy vicdan milletde arayan ve ancaq milletin haqlarını taqdis iden gençlerden millet ayırılmadı. Kendisiyle büyük sevgiyle, büyük ateşle sarılan gençlerden millet ayrılmadı. Milleti ruhınıñ, vicdanınıñ diledigi emellere, haqlara çekken gençlerden millet uzaqlaşmadı. Bir senelik büyük siyasiy furtunalar arasında milletin keçirdigi fedakârlıqlar, yaşadığı ıztırablar, kösterdigi ğayretler, topladığı paralar, seksen yaşlarındaki qartlarınıñ bile saylavlara büyük ğayretle qoşulmaları – bütün bu büyük, yüksek, muqaddes siyasiy devire... Aceba, milletin gençlikle olan hareketiniñ büyük bürhanları degilmidir? Qırım gençleri merkezin milletden başqasınıñ quvetlerine, milletimizin haqlarını çiñneyen, doğrayan satırlarına istinadle hiç bir siyasiy adım atmadı. Evet, bütün tış quvetler bize düşman oldığı zamanlarda, aceba biz hangi quvetle milleti ezebilür ve onı tazıyıq ile sürekleyebilürdik. Ve aceba büyük inqilâb devirine qoşulmış bir milleti bizim kibi o vaqıtlar askersiz, zabita teşkilâtına malik olmayan bir quvet degil, büyük, hatta qaviy devletler sıqaraq ezebilirlermiydi? Aceba, bizim milletimizin fikiriyle, vicdanıyle hür olaraq yaşadığı inqilâb hayatını bu qadar adiy köstermek, milleti bir sürü kibi quvetle, irğaqle sürülmiş tanıtmaya çalışmaqdan bu qadar adiy yalandan bizim düşmanlarımız nasıl utanmayurlar? Aceba, onlar bizim saylav qanun-ı lâyihalarımızı bir kere olsun oqudılarmı? O halda, o qadar hür şartlarle, serbest cedveller çıqarılmaqle intihab icrasını qabul iden lâyiha ile saylanılan millet meclisini nasıl quvet, şiddet eseridir, diyebiliyurlar? Evet, dün qavmiye aleyhinde imza toplayanlar, syezdler yapmaya çalışanlar, gizli protestoya hazırlananlar, zavallı, bütün ruhumle acıdığım saf monlalarle milleti parçalamaya qalqışanların qabahatlarından dün kelen zararlar siyasiy hayatımızı sarsamadı. Lâkin, bugün Parlamentoya iftira atmaq, onı siyasiy sahnadan silmeye qalqışmaq milletin, memleketin eñ tarihiy daqiqasıda milleti kendi vekillerinden ayırmaq, milleti ezmek, onıñ tarih-i siyasiyni kömmekdir. Bu afu idilmez. Bu unutılmaz. Bu da ilâlabed lânetle añılır. Lâkin, arqadaşlar, bütün Rusiyede hiç bir milletin yaşamadığı, toplayamadığı dört esasle saylanmış bir müesseseye malik olmaq şerefini tarihına yazdırmış olan qırımtatarnıñ siyasiy sahnasından o şerefi hiç bir quvet silmeyecek ve onı körmek, milletin muqaddes siyasiy haqlarına mezartaş dikmek isteyenler onı körmeyeceklerdir (alqışlar). Evet, zann idildigi qadar, qolaylıqle büllür qadehler yaşından dumanlanan başlarle artıq milletin tarihına hüküm idilemeyecekdir (alqışlar)...

(parça)