Millet. – 1917. – Sentâbr 5.

...Cihan Muharebesini doğuran sebeb: filosofları, muqtesidları, professorlarıyle ancaq, sanat ve ticaretle yaşayabileceklerine iman iden Almanların büyük faaliyet ve ğayretle yaşatdıqları yüksek teraqqiyi, Cihan bazarlarında birinci derecede ihracatda bulunmalarını qabul idemeyen devletlerin her yerde kendilerine elverişli şartlarle himaye usulı yaşatmaq istemelerinden başqa bir şey degildir. Yahudda kün künden yükseldikçe yükselmeye, susayan nemse sermayedarlığı serbesti ticareti yaşataraq her yerde kendi medeniyeti kendi sermayesini kendi yüksekligini yaşatmaqçün millionlarle insanle bugün boğazlaşıyur! Tarih-i beşeriyetde feodalizm zamanında hayat-ı iqtisadiyede «millet» saadeti, millet sermayesi artdırılmaq arzusından ziyade bir feodalın, bir derebeyniñ[2] qazançı düşünilmesinden bir çoq çekişmeler yaşatıldı, bir çoq qurbanlar virildi. Bu künde hayat-ı iqtisadiyede bir memleketin sermayadarlarınıñ, kapitalistleriniñ qazançı, bir memleketin baylığı düşünüldiginden ve tabiiy suretde Daniyanıñ her köşesiniñ istidadı olan cehetde istihsalını artdıraraq biri-birilerine yardımle aralarında bir «ahenk» yaşatamadıqlarından insanlıq yine de tarihına kendi saadetini quracaq iken, evlâdlarınıñ qanlarıyle matemli sahifeler yazıyur. İşte «Aceba neden cenk oluyur, nasıl quvet iki taraf ittifaqlarını birleşdirerek biri-biri qarşısında bu qadar merhametsizlikle yerden, kökden, deñizler dibinden hücum itdiriyür?..», sualiniñ bu açıq ve qatiy cevabı diplomatlar gizledikçe sotsiolistler haqıqıy insanlıq felâketiyle ağlayan vicdanlar açmaya, añlatmaya çalışmalıdırlar... İnsanlıq bunı añladıqça, sotsiolislere yaqlaşacaq, onları iş başına ketirecek ve ancaq, bu sayede de onıñ «saadet-i beşer!» emeli canlandırılıb olunacaqdır. Almaniya içün Amerika, İngiltere, Yaponiya muhataralı raqibler iseler de Rusiye hepisinden de büyük tehlükeli bir qomşu idi. Almanlar bunı gizlemediler... Yigirmi yıldan beri alman professorları «Orta Avrupa» siyasetini canlandırmaqçün çalışdılar. Alman diplomatları kimerin muqaveleleri aqdına tırışdılar. Gumilöviç nam professorın «Rusiye ve Avrupa» nam kitabında Rusiyeniñ Avrupa ve bilhassa her kesden ziyade Almaniya içün büyük bir tehlüke oldığını ve Almaniyanıñ Rusiye siyasetiniñ harice hüküm itmesine qarşı çıqması lâzım keldigini açıq dille yazıyur. Nasıl Rusiye Almaniyanıñ tehlükeli qomşusı olabiliyür? Çünki Rusiye büyük himaye usulıyle bugün İngiltere ve Fransaya yaqınlığıyle onların sermayesine elverişli şartlarle kendi bazarını açayur ve bundan yalıñız Almaniya mevad-i ticariyesiniñ Rusiye bazarına bıraqılmamasıyle qalınmayur, bu Almaniya sanatını temelinden de sarsayurdı. Çünki bu alman sanatına lâzım olan hamm eşyanıñ da Almaniyaya yollanılmamasına sebeb olacaqdı. Almaniya ziraatiy sabancı bir memleket olmadığından Rusiye mahsulatını almaya mecbur qalacaq ve bu suretle Rusiyeniñ ekmek ve saire mühim vilâyet-i ticaretini artdırmaya çalışacaq ve Rusiyeye virdigi ticaretle kendisiniñ büyük raqibı olan İngiltereniñ Rusiyedeki sermayesiniñ de faizlerini ödeyecekdi. Rusiyeniñ sanaiy yüksek bir memleket olabileceginden ziyade İngiltere sermayesine mahsullar serpen bir bazar olacağı qorqusı Almaniyayı titretiyur ve düşündiriyurdı. Rusiyede para meselesini yoluna qoyan meşhur Maliye Naziri – Vitte bunı vaqtıyle körerek, «İslavlıq ittihadı» emelini taqib iderek, Avstriyayı parçalamaq fikiriyle çalışan Rusiyeyi bu arzudan ayırmaq istemişdi. Lâkin İzvolkiler, Milikovler fikiriyle süreklenen Rusiye siyaseti eski yolundan ayırılmadı, İngiltereden uzaqlaşmadı. Bugünki Cihan Muharebesine biri-biriyle çarpışan siyasiy yollarıñ canlandıqları ve yahudda dün ticaret bazarlarında mağlüb olanların birleşerek Alman ticaretine Cihan bazarlarını qapmaq istemeleri daqiqasından itibaren başlandı... Aceba, bu büyük felâket bu, ancaq Cihan kapitalistleriniñ, imperiyalistleriniñ kendi sermayelerini ösdirmek emelleri medeniyete, insanlığa ne virecek?.. Aceba, bugün Rusiyeniñ millionlarle qurban virmek qoşuldığı bu büyük qıyamet Rusiyeye tarafdarlarımız yetseler bile, Alman sermayesi yerine İngiliz sermayesiniñ yerleşdirilmesinden, ösdirilmesinden başqa ve mahsul virecekdir? Rusiye demokratiyasınıñ ve bütün Cihan sotsialistleriniñ programları ve vicdanları qarşısında yaşamaya borclı oldıqları eñ büyük ve eñ muqaddes bir emel: her memleket hayat-ı iqtisadiyesi, sermayesi arasında «ahenk» yaşataraq, onı kendi müttefiqlarını düşünen sermayedarlar elinden qurtaraq, bütün insanların faydasına, saadetiyle yarayacaq esasa bağlamaqdır. Ancaq bu, ancaq bu sotsialist fırqalarınıñ her yerde insanlıq saadetine medeniyetiy, sanatiy, ticaretiy ve zekâiy beşeri-i alet idebilmeleri ve sermayeyi qaşqırlıqdan vazgeçirebilmeleri beşeriyet-i tarihından cenk felâketini silebilecek ve insanlığa yaşatılan bu matemler yerine saadetler serpecekdir. Yoqsa hükümetler başında insan qanıyle Cihan bazarlarını açmaq-qapamaq emelinde bulunanlar bulundıqça, raqibet kün-künden bu qadar quturdıldıqça, sermayedarlar biri-birileriyle dünyanıñ her noqtasında böyle qarşılaşdıqça, medeniyet-i insan qanıyle yaşatılan sahifeler qarşısında çoq vaqıt daha qızaracaqdır! Bütün dünya sotsialistleri birleşiñiz! Bir muqaddes emeli, bir ulviy maqsadı canlandırmaqçün «alğa» atılıñız! Azad olunmaq isteyen insanlıq saadete vasta olmaqçün yaradılan dimağlar, incelikler, şevqatlerle titremek isteyen yürekler, zalımlar, cinayetler qarşısında ezilen vicdanlar ve insanlığın ömürinde yaşatdığı eñ ulviy fikirler, eñ saf emeller, eñ qudsiy fedakârlıqlar, eñ mübeccel azablardan canlanan şerefli sotsializma tarihınıñ bugün sizlerden bekledigi bu, ancaq budır!..

[1] Maqaleniñ başı 54 ve 56-ncı nomerolardadır
[2] Derebey — feodal

(parça)