1917. — № 4. — İyün 30.

Qırımtatar — asker oğlıdır, yigit oğlıdır. Askerlik nedir, yigitlik nedir bilir. Dostlıq nedir, düşmanlıq nedir, onı da bilir. Andını tutar, faqat ahdına vefayı da ister. 1773 senesi, yanvar 29, ahdnamesi mücibi Sahib Geray ve Yekaterina zamanlarında qırımtatar "mustaqil” bir millet tanıldı, 100 sene keçmeden 1783-de Rusiyeye qoşuldı. Tatarlar Rusiye tebaalığına yemin ve and itdiler. Artıq ikinci senesi olan 1784-de beş divizion atlı asker tertib iderek, Rusiyeye askerlik hıdmetine başladılar. 1787-de Yekaterina Qırımı ziyaretinde onı "Or” qapusından qarşulayub her yerde muhafaza iden ve qonaqbaylıq kösteren tatar "beşlisi” idi. Bu beşliler 1796-da dağıtıldı. 1906-da Birinci Aleksandr zamanında qırımtatarlar cümle musarrafı kendi ceblerinden olmaq üzere 4 polk asker teşkil itdiler. Bu 4 polk Rusiyeniñ "Vatan muharebesi” namıyle meşhür olan 1812 fransız muharebesinde sefere çıqub, tarihda eñ meşhür Smolenskiy, Borodıno ve ğayrı muharebelerde cenk itdi. Büyük yigitlikler kösterdi, Rusiyeniñ düşmandan müdafaasına hıdmet itdi. Moskvadan fransızları quvanlar arasında qırımtatar da var idi. Qırım yigitleri o vaqıt Prussiyaya soquldılar, Dançığı muhasara itdiler. Qırımtatar esir tüşmek ne oldığını bilmez, olmadıqça safdan çıqmaz idi. 1818-de bu polklar dağıtıldı. Faqat, qırımtatar askerlik itmeyince yaşayamaz idi, silahsız, nizamsız yaşamaq aña can sıqısı keliyurdı. 1825-de yine askerlik istedi, qırımtatarnıñ yigitligini inkâr idemeyen Birinci Aleksandr bunlardan bir eskadron-gvardiya teşkil itdi. Qırımtatar seneviy can başına 17 kapik askeriy virgi virmek üzere eskadronıñ musarrafını kendi üstüne aldı. Yine de qırımtatarnıñ aqçasıyle Peterburgda mezkür eskadron içün yedi yuz biñ (700.000) ruble qadar bir masrafa Obvodnoy kanal kenarında muhkem ve mühteşem kazarmalar yapıldı, kazarma dahilinde mihrablı ve minberli ğayet ziynetli cami yapıldı, 1864-de gvardiya dağılmasıyle qırımtatarnıñ öz aqçasıyle yapılmış kazarması cami ile beraber topçı kazaklara virildi. Qırımlılar Qırıma qaytdılar. Qırımtatarnıñ askeriy mescidi var iken Petrograd müslimanları elli yıldan beri kira ile oda tutub namaz qılıyurlardı. Bu cami müslimanlara virilebilirdi, faqat ne oldı malüm degil!.. 1828, Osmanlı-rus muharebesine Qırım atlısı dahi iştirak itdi. Tatar aydını tutıyur, ahdına vefa idiyurdı. Dobrıca ovasından keçdi, Köstence ve Varnayı muhasara itdi, Varnayı aldı bile. 1854, Sevastopol muharebesinde Qırım atlısınıñ bir qısımı Sevastopolde cenk idiyur, diger bir qısımı da Petrogradda Kronştadı ve Baltıq deñizi sahillerini muhafaza idiyurdı. Faqat, biraz soñra, tatara bu gvardiyalıq da çoq körüldi, dağıtıldı, sebebi Allah bilir!.. 1877, Tuna muharebesi zamanında qırımtatar gvardiyasınıñ zapasları toplanub cenk meydanına yollandı, Gornıy Dubnâk, Plevna kibi büyük muharebelerde iştirak itdiler. Tatar seneviy 17 kapiklik asker nalogından ancaq 1878-de azad idildi. Bu para gvardiya askerlerimizi besledikden soñra, her sene artub qalıyurdı, bu suretle yarım million ruble qadar artub qalmış aqça harbiye nezareti hükm ve tasarrufında qaldı. 1890 senesi tatar gvardiyası bus-bütün dağıtıldı, qırımtatar masrafı kendi cebinden olmaq üzere tamam 64 sene doğrılıq ile ve yigitçe hıdmet itdi, andını tutdı, ahdına vefa itdi. 1874-de Rusiyede umumiy askerlik fermanı çıqdıqda, qırımtatarlar Bağçasarayda ayrı eskadron olmaq şartıyle atlı asker hıdmetine alındılar. 1874, mart 24 küni Bağçasaraya kelüb, Hansarayına ehaliyi toplayub askerlik fermanını ilân iden knâz Vasilçikov tatarlara şu yolda ahd itdi: "Bilesiz ki, sizlerden alınan tatar askeri bu guberniyadan tışarı çıqmayub, aher millete qarışmayub Bağçasaray civarında kazarma yapdırub, anda oturacaqları hem dahi hasta tatar askerine mescid yapdırub, imam ve muezzin nasib ve tayin idüb böylece güzel uslüb üzere tutulacaqlar. Üçer sene hıdmet idecekler ve hem bile sizge bu ağız, bu dil, benim ise de cevab padişahımıñdır”. Qırımtatar bu sözi diñledi, "ale-r-re’si ve-l-ayn”, diye qabul itdi. 1874, mart 24 kündüz, saat 8, diye kitabnıñ kenarına yazub da qoydı, eskadron olaraq askerligine başladı. Bu eskadronlara sığmayub, artub qalan yigitlerden bir nişancı rotası "Krımskaya Strelkovaya Rota” teşkil olundı. Bu tatarlar bir qaç ay keçmeden bütün okrugda birinci ve aliy-ül-alâ nişancılar, diye tanıldılar, büyük generallar, qırımtatarına nişancılıqda bütün Avrupada, ancaq "Alpiyskiy streloklar” müsaviy kelebilirler, diyurlardı. Hayatında, ancaq yigitlik, ancaq doğrılıq, ancaq ahdına ve fedakârlıq tanıyan qırımtatar tabi olmaya söz virdigi, and itdigi Rusiyeye askerlik idiyurdı. Faqat, öte tarafda eski Rusiyeniñ, Romanovların desisekârane idaresi onıñ milliy varlığına quyu qazdığını körmez ve belki bunı ümid bile itmezdi. Çünki saf yüreklidir. Qırımtatarnıñ dilinde: Devletimiz Rusiyeye sadaqat ve hıdmet” sözi tesbih olmış idi. Askerligi kendisi ister, masrafını da kendisi virir, eñ büyük muharebelere bir avuç oldığına baqmaz, kendi başına kider, yigitlikler kösterir. Vücudınıñ yarası, ayağınıñ tuzı ile Qırımına qaytır kelirdi. Eski qırımtatar askerlikden çıqdıqdan, qara qalpaq, tükli ton, sarı papuçı kiydikden soñra bile muharebelerde Georgiy nişanı almış asker qardaşlarını temenna iderek, yigitleri kördikde selâmlamaq adetinden vazgeçmeyurdı. İlminskiyler, Pobedonostsevlar hud’a ve desiseleri yoqsa daha körünmez, bilinmez millet ve milliyet hainlerini şeytanlıqları ile Üçünci Aleksandr zamanında 1813 senesi qırımtatarnıñ nişancı rotası dağıdıldı. Bu seneden itibaren, qırımlılar 14 ve 15-nci polklara ve 7 ile 8-nci Dragon atlı polklarına dağıdılub, buralarda asker hıdmetine mecbur idildiler. Eski hükümet ahdını bozdı. Yuz sene zarfında bütün güzel ve necib hasılatlarını defa-defa köstermiş tatarların hıdmetine mükâfatan ve knâz Vasilçikovın "Bu ağız ve dil benim olsa da, cevab padişahımıñdır”, diye virdigi andlara ve ahdlara rağmen, tatarlardan ayıruca polk teşkil olunmayub, bilaksi, rotası da dağıtıldı. Tatarlar polklara kirdikde anda da bir rotaya düşmeyub, hatta ellerinden kelse, 3 tatarı altıya bölerek ve mümkün ise çerikleyerek, rota-rota taqsim itmek adeti başladı. Tatar hainlik itmedi. Emniyetsizligi mücib olacaq amel ve hareket köstermedi, faqat parça-parça polklara, rotalara taqsim olunıyurdı. Yigit oğlı yigitler, dilini, dinini añlamadığı soldat arasına düşdiler, domuz eti yimeye, aqşamları köşeye baqmaya, müslimanlar "basurman” ibaresi ile tahqir iden soldat türkileri yırlamaya mecbur idildiler. Artıq bunların milletine, milliyetine hürmet ve itibar qalmadı, virilen ahdlar ayaq altına alındı. Qırım Atlı Polkı qalsa da, bu da köz böyamaq içün idi. Yaki Nikolayın ve qarısınıñ şahslarını muhafaza içün idi. Faqat, ayrı hıdmet iden bu polkın devlet müdafaasındaki hıdmetleri bugün köz ögündedir. Strelkovıy rota fesh idilüb, askerler polklara dağıdıldıqda nihayet qırımtatarnıñ canı bir şeyleri duydı, ürkdi, köziniñ ögine eski rus menhus idaresi bir qara bulut kibi köründi, "köçemen!”, didi. Köçmeye başladı. onıñ başqa dürli protestosı yoq idi. "Ahdına vefa itmezsek, Allaha ısmarladıq”, didi, qalpağını, çoluq-çocuğını aldı yollara düşdi, qırıldı, töküldi, ğarib illerde perişan oldı. Yigitlige qarşı vefasızlığı tatarın qalbi hiç bir dürli çekemedi. Tatar kendine qarşı tutulan siyasetin ne olacağını sezmeye başladı, artıq "hürriyet” bekleyurdı. 1905 keldi, tatar "müsavat, mekteb, ayru askerlik”den ibaret olaraq, yalıñız 3 şey istedi, faqat, o hürriyet çürük çıqdı. Tatar susdı, susdırıldı. O yigitleri gorodovoy ve urâdnik ile qorqutdılar. Habislere atdılar. Nihayet 1917, fevral 27-de hürriyet çıqdı. Hürriyet tamme ilân olundı. Rus demokrat hükümeti bütün milletlerin istiqlâliyeti ve muhtariyeti sözini ve fikirini umum dünyaya neşir itdi. İnsanları buña davet itdi. Bayrağına "Haq ve adalet, müsavat ve ahvat” yazdı. Tatar: "Haydı buña da inanayım”, didi. "Ur-ra” bağırdı. "Artıq haqqımız tanılacaqmış”, didi, polklardaki askeriy qazanını ayırdı, Aqmesciddeki askerler iyün 18-de bir yere toplaşub "Eski haqqımızdır, bir yerde qoşma olaraq hıdmet idecegiz”, didi. Bu bütün milletin haqqı ve arzusıdır. Buña qarşı garnizon naçalniginden "razboyniki!”, yani "haydudlar!” cevabını aldı. Halbuki, bu bir imtihan idi. Tatar hürriyet varlığını bundan añlayacaq idi. Tatarı polklara ayırmaq eski idareniñ emniyetsiliginden kelmiş idi. Tatar bugün kendine emniyet olundığını körmek istedi, faqat işi bazarlığa bindi. Tatar yigitdir, haydud degildir, askerlikden qaçmaz, tatar yigitligini tatar olaraq köstermeyi sever, köstermişdir, kösterir. Tatarı çil yavrusı kibi, para-para polklara ayırırlarsa, tatarın eli-ayağı qırılır. Tatar ayrı asker olursa, devleti, hürriyeti müdafaa ider. Andına, ahdına vefakârdır. Faqat, haqiqıy arzusı tanılmalı!

[1] Aynı bu maqale "Golos tatar” ("Tatarlar sedası”) gazetasında rus tilinde basıldı /Osman Aqçoqraklı. Voyennaya slujba krımskih tatar // Golos tatar. — 1917. — iyul 22.