1917. — № 20. — İyül 24.

Qırım hanlığınıñ istiqlâli bitub Rusiyeye qoşuldığı esnada, Qırımda müfti mesnedinde tarihı şühret almış Maslov efendi bulunıyurdı. İşbu zat haqqında bazı malümatı Qırımın Rusiyeye keçdiginiñ ikinci senesi tatarlar arasında seyahat itmiş rus memurı Zilenkovın defter-i hatıratında oquyurız. Zilenkov diyur ki: "Müfti Maslov efendi Qırımda ğayet hürmetlü ve muteber bir kişidir... Qırımın bütün mırzası, beki, ve sair müsliman ehalisi tarafından onı hakim ve dana bir kişi ve reis-i ruhaniy, deyu tanıyurlar. Ve şayed bizler, yani ruslar tarafından onların diniy işlerine müdahele olunacaq olursa, müfti Maslov efendiniñ buña qarşı müdafaada bulunabilecegine ümid bağlayurlar. İşitdigime köre, Kahovskiy (o vaqtın Qırım general-gubernatorı) dahi müfti Maslov efendiye ayruca bir hürmet kösteriyurmış, alelhusus Maslov efendi imperatoriçe Yekaterina ile körüşdikde, kendi huquqını müdafaa idebilmesi ve quvet-i hükmine qarşı kendi huquqnı muhafaza idebilmesi ve kendi maqam ve şanını tahqir itdirmemesi, anıñ Kahovskiy nazarında hürmetini daha ziyade arttırmış...”. Biz bilemeyurız, Qırımda Maslov efendiden soñra daha anıñ kibi huquqnı müdafaaya qudretli müftiler bulundımı? Qırımın ruhaniy ve mekteb ve evqaf işlerine nezaret iden İdare-i Ruhaniye başında bu yollarda islâhat-ı lâzıme vücuda ketiren ve az-çoq iş kösteren müftiler bulundığı bize malüm degil. Bilakis, bizim bildigimiz budır ki, nizam ve intizamı bus-bütün bozulmış, topraq ve paraları ayırmaya başlamış evqaf işleri 1884 senesi bizim müftilik nezaretinden alınub ayıruca Evqaf Komissiya teşkiline ve bu milliy ve diniy işlerimizin başına rus eski idaresiniñ çinovnikleri qonmasına sebeb olmış idi. Yine o isnada idi ki, artıq Qırım müslimanları müfti saylamaq haqqını da ğayıb itdiler ve o zamandan beri idare-i ruhaniye başında tam manasıyle ve huquq-ı kâmileyi haiz bir müfti köremediler. Bu mesnede hukümet tarafından daima qazı asker nasib olunub, addine de halqın közini boyamaq içün (rusça: "i.d. müftiya”), yani müfti hıdmetni kören, deyu lâstikli bir "müfti” unvanı taqıyurlardı. Böyle müfti maqamına nasib olunan qazı askerler ya ulema ve ya mırzalığa mensüb kişiler idi. Bunların ulemadan olanları rusça bilmez, mırzadan olanları da müslimanca bilmez, hatta bazısı da ne rusça ve ne müslimanca oqub-yazmaq bilirdi, derece-i ilmiyeleri bu halda burada da bulunan "sultanım!” müfti efendiler tabiiy olaraq degil, imperatoriçaların, hatta gubernatorların nezdinde bile huquqını müdafaadan aciz bulunıyurlardı, Duhovnıy Pravleniyanıñ sekretarı qarşısında bile eser-i acız kösterirlerdi. Rusiye büyük inqilâbınıñ güzel semereleri olraq, qırımtatarlar da kendileriniñ çoqdan beri hasret qaldıqları müfti saylamaq huquqına nail oldılar. 25 mart küni Qırımın her tarafından kelmiş cemaat vekilleri Qırım İcraat Komitesi ile beraber kendilerine bir müfti ve bir de Evqaf İdaresine reis sayladılar. Birinci mesnede ulema ve edebilerimizden ve huquqıyundan Çelebicihan efendi ve ikinciye de türkçe, fransızca ve rusça mükemmel tahsil körmiş Seydahmedzade Cafer efendiyi sayladılar. Elbette, bu saylavları ancaq tebrik itmek kerekdir. Muvaqqat Rusiye inqilâbçı hükümeti müftimizi ve evqaf reisimizi pek uzaq tutmayaraq, tasdiq itdi. Bunlar ikisi de iş başına keçdikleri kibi, milliy işlerin islâhatına başlamaqle beraber muharebe meydanından kenarda bulunan Qırım Atlı Polkı zapaslarınıñ Qırıma kelmeleri, Qırımdaki müsliman askerleri polklardan ayırılub batalyon olmaları, vaqıf aqçaların topraqlar ile beraber müslimanların kendi idaresine virilmesi hususında istidada bulunmaq üzere, evelâ Harbiye Naziri Kerenskiye ve soñra Baş ministr knâz Lvova müracaatda bulundılar ve teşebbüslerinde mevqif de oldılar. Hatta asker ayrılmaq meselesi münasebetiyle vilâyet komissaları müftiyi bilzat idare-i ruhaniyeye kelerek ziyaret itdi, Közlevede vuqua kelmiş büyük qarışıqlığı yatışdırmaq hususında komissar cenabları müfti efendiniñ yardımına müracaat itmiş idi. Lâkin, çoq keçmeden böyle iş peşinden kezen ve başladığı işlerde muvaffaq olan müftileri körmeye alışmamış olan bazılarımız müftiyi rahatsız itmeye başladılar. İnqilâbçı ve sotsialist hükümetin Qırımda vekili bulunan komissar cenabları da müftiy aleyhindeki ceryana qapıldı. Qırımlı askerlerin ayru batalyon teşkil itmeleri meselesinde müfti haqqında fitnekârlar tarafından uydurulmış iftira ve bühtanları asla tahqiq ve teftiş itmeden, haman işe ciddiy renk virerek, müftiniñ işini prokurora ve icab iderse, mahkemeye virilmesine qarar virdigi işidildi. Şübhesiz, böyle hürriyet zamanında sotsialist bir hükümetin vekil komissar tarafından müftimiz haqqında reva körilen haqsız muamele cümle Qırım müslimanlarında bir tesir ve heyecan uyandırdı ve "Miilet” gazetası sahifelerinde komissar işbu na-reva ve lâyıqsız hareketine qarşı protesto ilân idildi. Qırımlılar künden-küne "Bizim müftiniñ işi ne olacaq?”, diye canlı bir sual kesildiler. Bu işlerde şayan-ı tahayyür bir noqta da budır ki, tatarların kendi arasında zuhur iden fitnekârların iftirası ve komissarın bunlarıyle birlikde hareket itmesi ile beraber ayn zamanda Qırım Vilâyet İcraat Komitesi dahi müfti aleyhindeki iftiraları Müsliman İcraat Komitesinden teftiş itmeye bile lüzüm körmiyerek iştirak itmişdir. Adiy Vilâyet Mahkemesi prokurorı Qırım müslimanlarınıñ reis-i ruhaniyesiniñ işini teftiş itmeye salâhiyetdarımıdır, degilmi? Bu başqa mesele. Faqat, asıl işe virilmiş şekil ve ceryan ile şübhesiz kerek, anı müfti efendiniñ şahsı ve kök saylamış Qırım müslimanları tahqir idiliyurlar. Lâkin, şimdigi müfti Maslov efendi kibi kendi huquqını müdafaa idebilecek şan ve mevqini tahqir itdirmeyecekdir.