1917. – № 45. –
Avgust 22.
İlân-i hürriyetden soñra Rusiyede yaşayan otuz millionlıq türk-tatar
milleti de yekdigeriyle körüşmek, sözleşmek, añlaşmaq ve soñra siyasiy, milliy
ve diniy emellerine nail olmaq için kendilerine yollar ve hatt hareketler tayin
itmek üzere ibtida Moskvada soñra Qazanda umumiy icitimailar yapdılar.
Ulema-yı İslâmın, müsliman askerleriniñ, muallimlerimizin de ayırıca umumiy
syezdleri oldı.
Birinci Umumiy Syezdde müslimanlar şekil-i hükümeti tayin itdiler.
İkincisinde meclis-i müessisana olacaq intihablar haqqında hatt hareketi
çizdiler. Ve soñra Qazanda üç ictimain müttehid meclisinde İdil-Boyı ve
Sibiriya müslimanları için milliy ve medeniy muhtariyet ilân itdiler.
Rusiye müslimanlarınıñ kerek Moskvada ve kerek Qazanda olmış umumiy
ictimailarında virilen qararlar, tabiiy, yalıñız bunlarda vekiller, faqat biz
yalıñız bu qadarını zikr itmekle iktifa idiyurız. Çünki bugünniñ başlıca
meselelerini bunlar teşkil idiyur.
Bu umumiy syezdlerin, müttehid ictimaiların ve meclis müşaverelerin pek
büyük faideleri oldı. Bunların faidesi hiç bir vechle qabil-i inkâr degildir.
Böyle syezdler, böyle ictimailar ne qadar çoq ve sıq yapılırsa, faidesi de o
qadar çoq olur. Dindaşlar, milletdaşlar, qan qardaşlar biri-birilerini daha
ziyade añlarlar, yekdigerlerine daha ziyade merbut olurlar.
Faqat, biz şindi yeñi bir ictimain (eger ictima dimek mümkün ise) daha
yapılmasını düşüniyurız ve bu ictimain pek kerek oldığına büyük lüzüm
köriyurız.
Biz isteyurız ki, artıq Rusiyede mevcud ne qadar siyasiy müsliman teşkilâtı
var ise bunların Merkeziy İcra Komiteleri reisleriniñ de ictimayı olsun! Hem bu
ictima Petrogradsa, Moskvada, Qazanda ve Qafqasda degil belki türk-tatarlığın
beşigi, menşeyi, menbi olan Türkistan merkeziy şeherlerinden birinde olsun.
Biz bugün böyle siyasiy bir ictimaa büyük bir ihtiyac oldığını his
idiyurız. Rusiyeniñ keçirmekde oldığı sallanışlı, sarsıntılı ahvalda bunı
iqtiza idiyur. Eger Rusiye müslimanları siyasiy teşkilâtlarınıñ her kezi İcra
Komiteleri başlarında bulunan reis efendiler bir kün evel bir araya kelüb baş
başa virerek derdleşmez, paylaşmaz, teati-i efkâr idişmezlerse yarın, bağteten,
qarşumıza çıqması pek muhtemel olan büyük, mühim, nazik ve yeñi siyasiy
meseleler qarşusında şaşırub qalmayacağımıza zann idersem, hiç birimiz teminat
viremeyiz.
İşte bunıñ için biz Rusiyedeki umum türk-tatar teşkilât-i siyasiyeleriniñ
Merkeziy İcra Komiteleri reisleriniñ tezlikle Turkistanda toplaşub yekdigeriyle
añlaşaraq yarınnıñ doğuracağı meseleler haqqında, hiç olmazsa tahziri olsun,
bir qarara kelmelerini pek elzem körüyürız.
Belki dinilecek ki, «Rusiye müslimanlarınıñ Merkeziy Şurası da bu işi
körür. Bunıñ için Merkeziy Komiteteler reisleriniñ Türkistan kibi uzaq bir
memlekete kitmelerine lüzüm yoqdır».
Faqat, biz diyürız ki, Şura, yalıñız Şuradır. O kendi vazifesini, kendi
işini körsün. Müsliman Merkeziy Komiteleri reisleriniñ ise qonuşacaq,
söyleşecek, paylaşacaq işleri daha başqadır.
Biz, müsliman teşkilâtları reisleri ictimainda pek çoq kişi de
bulundırmayurız. Toplaşacaq reislerin miqdarı onı keçmemelidir. Böyle olursa
meselâ, Qırımdan, Qafqasdan, Sibiriyadan, Litvadan birer reis, İdil boyından
iki, Türkistandan dört kişi olmaq üzere 10 reis kâfidir.
Biz, siyasiy müsliman teşkilâtları Merkeziy Komiteleri reisleriniñ
ictimaina lüzüm körerek, bunı bir teklif olmaq üzere mezkür Komiteler
reislerine ve milliy matbuatımıza arz idiyurız. Eger fikir ve teklifimiz esas
itibarıyle qabul idilirse, suret icrası ve mevqi-i tatbiqa qonılması haqqında
kerek mühterem reis efendilerin ve kerek matbuat arqadaşlarımızın fikir ve
mütalaalarını büyük sabırsıalıqle bekleriz.
Biz meseleyi ğayet mühim körüyür ve mesele hususında söyleşmek, teati-i
efkâr idişmek için de pek acele harek idilmesini lâzim buluyurız. Çünki Rusiye
ahvalı kün künden deñişmekde, kün künden daha ziyade sallanmaqda ve
sarsılmaqdadır. Eger bu sallanmalar, bu sarsıntılara qarşu bigâne velâ qayd
qalaraq, hiç bir tedbir ihtihazını taht-ı qarara alamaz ve hiç bir hazırlıqda
bulunamazsaq otuz millionlıq türk-tatar millet necibesiniñ muqadderatını o
siyasiy sallanmalar, sarsıntılar arasında ezdirmiş, mahv itmiş olurız. Bunıñ
için bu meseleye bilhassa Qafqas, Qırım ve Türkistan türk-tatar siyasiy
teşkilâtları reisleriniñ nazar diqqatını celb ideriz.
Eger Ukraina Radasınıñ Rusiyedeki «federalistleri-muhtariyetçileri» davet
itdigi nazar diqqata alınırsa, bizim arz itmek istedigimiz meseleniñ ne oldığı
daha ziyade bilinir ve ehemmiyeti daha ziyade añlaşılur.
| 
