1917. – № 7. – İyül 4.

Bugün Rusiyeniñ ne qadar ağır ve belki ne qadar tehlükeli zamanlar yaşamaqda oldığı közümiz ögündedir. Memleket vücudınıñ bir tarafında açılan yara tedaviy idilir-idilmez, diger tarafında yeñiden bir çoq yaralar daha açılıyur. Eski idarede usulsızlıq, nizamsızlıq yüzünden çığırından çıqmış uzaq ve naqliyat işleri yolına qonılamadığı kibi, dahil memleketde zuhur iden ve kün künden arta qarışıqlıqların ögi de alınamadı. Ve distsiplinadan çıqmış ordu dahi, Kerenskiyniñ[1] sarf itdigi mesai ve ğayretlerine rağmen tam manasıyle taht-ı itaata alınmadı.

İşte, memleket böyle başdan başa bir anarşi içinde bulundığı bir zamanda Finlândiya ile Ukraina meseleleri de baş köstermedi. Otuz beş candan mütecavüz malorosslar silâh altında bulunan bir million askerleriyle beraber muhtariyet talab itdikleri kibi, ilân-i hürriyeti müteaqib muhtariyeti hukümet-i muvaqqata tarafından tasdiq idilen Finlândiya dahi tamamen Rusiyeden ayırub kendisiniñ mustaqil bir devlet oldığını resman ilân itmeye qalqışmışdır.

Eger ukrainlerle finlândiyalılar bu siyasiy ve milliy emellerini vücuda ketirdilerse (Finlândiya ketirdi bile), bunların arqasında ğayr-ı rus milletlerle meskün-i kenar vilâyetlerin de muhtariyet talabına qalqışacaqlarına şübhe yoqdır. Finlândiya istiqlâliyetini, Ukraina muhtariyetini alırsa, Rusiye Lehistanle beraber üç büyük memleket, hem de eñ medeniy ve mamur üç memleketden ayırılmış olacaqdır, bu hal her kesden ziyade başqaların hesabına yaşamaq siyasetini qullanan kadetleri sarsacaqdır. Nitekim, sarsmaya da başladı.

Kadet ministrlerin bir kün Kiyevi, ikinci kün Finlândiyayı ziyaret itmeleri onların pek derinden sarsdıqlarına bir delildir.

Başlarında Melikov bulunan kadetler Türkiye hesabına bir Ermenistan teşkiline çalışdıqları, yine Türkiye hesabına Balqan hükümetlerini meydana ketirüb bunların hududlarınıñ tevsiyine oğraşdıqları halda kendi idarelerine aldıqları milletlerin, hem de haqqıyle muhtariyet ve istiqlâliyete haq qazanmış muteraqqiy ve medeniy milletlerin kendi başlarına yaşamaq istemelerine hiç bir dürlü muvafaqat idemeyurlar.

Hele Finlândiyanıñ ilân-i istiqlâline qalqışması hususında kadetlerin mürevviç-i efkârı olan gazetalar finnlerin hareketlerini cihan medeniyete soñ derece çirkin olaraq köstermeye çalışdıqları kibi, bazıları da onları hiyanet ve şenâatle itham itmekden çekinmeyurlar. İngilizlerin Arabistanda qurdıqları hilâfet ve ilân itdikleri arab muhtariyetini kemal-i hararetle tebrik iden, selâmlayan kadetler bugün Rusiyeden ayırılmaq isteyen Finlândiyaya, muhtariyet isteyen Ukrainaya lânetler oquyurlar.

1910 senesi sabıq Türkiye sadr-ı azamı Hüseyin Hilmiy Paşa Petrograda keldikde, o zamanki hükümet-i müstebideniñ organı olan «Novoye vremâ» gazetası naşiri Suvorin[2], Hilmiy Paşanıñ şerefine virdigi bir ziyafetde:

«Türkleri meşrutiyetle tebrik iderim. Bizler idare-i meşrutiyeyi pek severiz, faqat kendi memleketimizde degil, başqa memleketlerde...», dimişdi. Bizim bu künki kadetlerin de «samoopredeleniye narodnostey» didikleri de Rusiye idaresine keçmiş milletler için degil. Belki başqa devletlerde, bilhassa Türkiyede yaşayan ğayr-ı türk milletler için oldığı añlaşılıyur.

Finlândiyanıñ bugünki hareketine sosyalist-demokrat mürevvic-i efkârı olan gazetalardan bile bazıları soğuqqanle baqamayub: «Yapacaq işiñizi Uçreditilnoye Sobraniye açılana qadar tehir idiñiz, bu iş yalıñız hükümetin işi degil, belki umum Rusiyeniñ işidir. Rusiye böyle harcen ve dahilen tehlükeye maruz bulundığı bir zamanda öyle işlerle oğraşılamaz!..», diyurlar.

Başqa devletler idaresinde yaşayan mahküm milletlerin muhtariyet almaların, ilân-i istiqlâliyet itmeleri, hep taht-ı hakimiyetinde bulundıqları devletlerin muşkülât içinde bulundıqları zamanda vuqua kelmedimi? Bu halda finnler, malorosslar niçin hiyanetle itham idiliyur, niçin onların haq-ı meşrualarınıñ virilmesi tehir itdiriliyur?

Yoqsa milliyet prinsiplerine yalıñız başqa devletlerdemi hürmet idilecek? Milliyet prinsipleriniñ siyasetde büyük rol oynamaya başladığı yuz seneye yaqın bir zaman olmışdır ki, bu da 1820 senelerinde yunanlıların türklere qarşı qıyam itmesi ve 1850-1860 senelerinde İtaliyanıñ birleşmesi hususında olan milliy mübarezelerle başlamışdır. Yunanlıların qıyamları italyanların mübarezeleri milliyet-i siyasetde pek büyük ehemmiyetli bir rol oynadığını köstermiş ve onların bu milliy mübarezeleri o zaman Avrupada kendi hürriyet-i milliyeleri oğurında mübareze iden mahküm milletlerin muhabbet ve teveccühini qazanmışdı. Soñra kit-kide milliyet prinsipleri büyük mıqyasda hususa kelmeye başladı: İtaliya, Romaniya, Bulğaristan ve Yunanistan azad olundılar.

Soñ zamanlarda ise milletlerin muhtar ve mustaqil yaşamaq ceryanları Rusiye dahi pek keñiş bir suretde meydan almaya başladı. İbtida, Lehistan ayırıldı. Lehistannıñ mustaqil bir qırallıq teşkil itmesine bütün Avrupa devletleri bile muvafaqat itdiler. Soñra medeniyet, mamuriyet ve istidadca polâklardan aşağı olmayan, belki bazı hususlarda onlardan daha yuksek olan Finlândiya dahi Rusiyeden ayırılub mustaqil bir devlet olaraq yaşamaya teşebbüs itdi. Faqat, Rusiyedeki bu millet ve istiqlâliyet ceryanları ve Finlândiyanıñ ilân-i istiqlâliye teşebbüs itmesi neden ise kadet Rusiyeniñ uyqusını qaçırdı...

Daha soñra, yuqarıda dahi yazdığımız kibi, Ukraina (Malorossiya) dahi kendisiniñ muhtar oldığını açıqdan açığa ilân ile Kiyevde umum malorossların terciman-ı efkârı olan «Rada» isminde bir meclis-i milliy açaraq, ilân itdigi muhtariyetin hükümet-i muvaqqata tarafından tasdiq olunmasını talab itdi. Faqat, hükümet malorossların da bu talablarını red itdiginden «Rada» «samoopredeleniye narodnostey» prinsipine istinaden, kendi başına iş körmeye başladı. Kadet gazetaları Malorossiyanıñ bu milliy haqlı işlerine: «Devlet içinde ikinci bir devlet qurmaq!» namı virerek, rus efkâr-i umumiyesini malorosslar aleyhine çevirmeye çalışıyurlar ve: «Eger Malorossiya kendisiniñ çizdigi harita mücibi Galiçiyadan Qafqasa qadar imtidad iden Cenübiy Rusiye vilâyetlerini zabt iderse, Rusiye Qırımdan da, Qara deñizden de mahrum qalacaq, halbuki Rusiye mezkür yerleri büyük ve şiddetli bir mübareze ile qan selleri aqıdaraq almışdı. Bunıñ için rus halqı Rusiyeniñ cenüb vilâyetlerinden ayırılub 16-ncı asırdaki Moskva çarlığına dönmeye qolay-qolay razı olamaz...», diyurlar.

Lehistan, Finlândiya ve Malorossiyadan soñra küçük ve büyük diger milletler arasında dahi milliyet ve muhtariyet baş köstermeye başladı. Malorosslar hareketleri belorusları, litvalıları ve latışları da suqlandırdı. Eger Baltıq deñizi kenarında bulunan litvalılarle latışlar da muhtariyet alabilirlerse, o zaman Rusiye Baltıq deñizinden de mahrum qalmış olacaqdır.

Rusiye kitdikçe baş köstermekde ve vasi bir suretde meydan almaqda olan milliyet, muhtariyet ve istiqlâliyet ceryanları Rusiyeyi, bilhassa hükümet-i muvaqqatayı pek derin düşündirmekdedir.

Hükümet-i muvaqqata ne yapacağını bilemiyur. Hariciy düşmanlamı oğraşmalı, dahiliy qarışıqlıqlaramı baqmalı, yoqsa kitdikçe artan milliyet, muhtariyet ve istiqlâliyet ceryanlarıylemi mübareze itmeli? Doğrısı, Rusiyeniñ halı pek ağır, hatta tehlükelidir bile...

Asiya Rusiyedeki milliyet ceryanlarından bahs itmeyi kelecek nüshalarımızdan birine bıraqıyurız.