1917. – № 84. – Oktâbr 18.

 Alman müdhiş toplarından atılan muharrib güllelere qarşı qal’a ve istihqamların muqavemet idemeyerek düşdikleri kibi, Alman diplomatları ağızından çıqqan söz ve tekliflerin de diplomat ve kabineleri suqut itdirdigi körülmekdedir. Qaç kün muqaddem gazetamızda istifasını haber virdigimiz Fransa Harciye Naziri müsyo Ribonıñ iş başından çekilmesini Almaniyanıñ sulh teklifi mucib oldığı tahaqquq itmişdir.

Bir çoq vükelâ buhranlarından soñra teşkil idilmiş genç Penleve[1] kabinesiniñ eñ ihtiyar, eñ muhafazakâr azası, Fransa siyaset-i hariciyesini idare iden müsyo Ribo idi. Ribo hariciy siyaset işlerinde soñ derece mahir ve ğayet tecribeli, dürbin, ihtiyatkâr bir diplomat add idilmekde ise de Fransanıñ tayin idecegi harbiy maqsadlar «sulh» meselesi. Nihayet, müsyo Ribonıñ bütün israrını açmış ve mezkür mesele bütün manasıyle onıñ mevqini sarsaraq, iş başından çekilmesini mucib olmışdır.

Müsyo Ribonıñ siyaset ve diplomatlıq işlerinde malik oldığı maharetine rağmen, Fransa ehalisiniñ ekseriyetle sulh-ı aqd idilmesine tarafdar oldığını haqqıyle tayin idememesi, diger tarafdan da Almaniya tarafından vaqi olan sulh teklifleriniñ samimiy oldığına inanmaması nihayet onıñ israr-ı siyasiyesini açmış ve kendisini iqtidardan düşürmişdir.

Müsyo Ribo her zaman Almaniyadan eyi ve faideli hiç bir şey beklenilemeyecegini, Berlinden kelen haber ve tekliflerin şübheli ve ğayr-ı samimiy oldığını iddia idekeldiginden, soñ künlerde Fransa için elvirişli bazı şarait ve müsaadekârlıq dairesinde sulh müzakeratına başlanılması hususında Almaniya tarafından vaqi olan teklife hadden ziyade bir itimadsızlıq köstermişdi.

Keçenlerde sabıq Fransa baş ministiri müsyo Brian[2] İsveçrede bulundığı zaman, Londonda iqamet iden bitaraf memleketler ricâl-i siyasiyesinden biriniñ vastasıyle sabıq Alman kantsleri knâz Bülov[3] Briana müracaat iderek, Almaniyanıñ müttefiqlar için pek elvirişli şarait ile sulh-ı aqd itmeye hazır oldığını bildirmişdi. Müsyo Briannıñ söyledigine köre, Almaniya ve Afstriya Belçiqanıñ tahalliyesine, Elzas-Lotaringiyanıñ Fransaya iadesine «Trest»in Rusiye hesabına olaraq virilecek tavizat-ı muqabile İtaliyaya terk idilecegine muvaffaqat idiyurlarmış. Müsyo Brian Belçiqanıñ tahalliye idilecegini Elzas-Lotaringiyanıñ Fransaya virilecegini tasdıq itmiş ise de, «Trest»in Rusiyeden alınacaq tavizat-ı muqabiline İtaliyaya virilecegini qatiy olaraq teyid idememiş.

Almaniyanıñ müttefiqlara müsaadekârlıq köstermek fikirinde oldığı araziyce kendisine mükâfat almaq istemesi için imiş. Fransa Parlamentosı ise Merkeziy Avrupa devletleriniñ tavizat olaraq istedigi topraq yalıñız Sırbıstan, Romaniya ve Rusiyeden alınabileceginden, Romaniya ile Sırbıstan ise Almaniya ile degil, Afstriya ile hem-hudud oldıqlarından, Almaniyanıñ işitihasını duyuracaq ancaq Rusiye oldığına hüküm itmiş.

Müsyo Ribo Almanların bu şarait dahilindeki tekliflerini Briandan ögrendigi kibi, Alman şaraitiniñ tafsilâtını sorub añlamadan hatta Almaniyanıñ Rusiye hesabına olaraq hududlarını tevsi idecegi haberiniñ doğrı olub olmadığını teftiş ve tahqiq itmeye bile meraq itmeden haman müttefiqlar hükümetine müracaat iderek, Almaniya tarafından sulh teklifi vaqi oldığını, faqat kendi fikirince bu teklifin bir tuzaqdan başqa bir şey olmadığını beyan idüb Almaniya ile hiç bir dürlü sulh müzakeratına başlanılmaması ve vaqi olan teklifin qatiyen red idilmesinde israr eylemişdir.

Faqat, arası çoq keçmeden knâz Bülovın teklifi Fransa Parlamentosına malüm olur, haman Parlamentonıñ siyaset-i harciyeye işleri Komissiyasında gürültü çıqar, Ribonıñ başına qıyametler qopar. Çünki siyaset-i hariciye işlerinde pek çoq esrar oldığını ve bu esrarın yalıñız ehalinden degil, Parlamentodan bile gizlendigini bilen Fransa Parlamentosı çoqdan beri diploması esrarıyle mübareze itmekde idi. Ribonıñ bu soñ hareketi ise Parlamentoya malüm olunca, bütün esrarı meydana çıqarır, yaqayı ele virir. Fransa diplomatası dairesinde eñ mühim devlet meseleleriniñ gizlice hal idilmesi, hatta beynelmilel muahedelerin bile Parlamentonıñ haberi olmadan, Parlamento kontrolinden keçmeden aqd olunması adeta bir qanun şekiline kirdiginden Parlamento çoq zamandan beri Hariciye nezaretine qarşu bir hoşnudsızlıq besleyur ve diplomatiya dairesinde yaşadılan esrarı keşf itmeye oğraşıyurdı.

Şimdi ise müsyo Ribonıñ sulh aqdı kibi ğayet mühim bir mesele haqqında vaqa olan teklifi, Parlamentoyı haberdar itmeden kendi keyfince red itmesi ve bütün Parlamentoyı heyecana ketirdi. Hariciy İşler Komissiyası reisi müsyo Leyg[4] bu Parlamentonıñ gizli bir meclis müzakeresinde bu mesele haqqında Ribodan izahat istedi. Ribo bu izahatı virmiş ise de Parlamentoyı iqna ve isaf idemedi. Ve Almaniyanıñ sulh teklifiniñ, Ribonıñ didigi kibi, bir tuzaq oldığına Parlamento inanmadı.

Nemse düşmanı Erve[5] bile «La Viktuvar» gazetasında Ribonıñ bu hareketini pek şiddetli olaraq muaheze itdi, didi ki:

«Düşmanlar, haman harekât-i harbiyeniñ qat idilmesini talab itmedi, bunıñ için onların maqsadlarını, şartlarını diñlemeden, ögrenmek lâzım idi. Ayn zamanda Almaniya müttefiqlara Rusiye hiyanetlik yapmayı teklif itmedigi kibi, haman sulh koferentsiyasınıñ açılmasına da esrar köstermediler. Bu halda Ribonıñ kendi başına Almaniya tarafından vaqa olan teklifi red itmesi afv olunur qabahatlardan degildir...».

Bunıñ Parlamento Riboya qarşı büyük bir hoşnudsızlıq kösterdi. Parlamentonıñ Riboya olan itimad ve adem-i itimad meselesi reye qonıldıqda, itimad beyan iden taraf ekseriyet teşkil itmiş ise de bu ekseriyet soñ derece zayıf oldığından, Ribo kendi mevqiniñ sarsıldığını his iderek, istifasını virdi. Müsyo Penleve kendi kabinesini tehlükeden qurtarmaq için Ribonıñ istifasını qabul itdi. Harciye Nezareti mahir diplomatlardan add idilen ve her dürlü siyasiy planlarda işin altından çıqabilen müsyo Bart’a teslim idildi.

Buraya qadar yazdıqlarımızdan diqqat idilmiş ise, Ribonıñ soñ hareketi Fransa efkâr-i umumiyesinde Almanlar haqqında eyiye doğrı bir inqilâb doğurdığı şöyle-böyle añlaşılmaqdadır. Bundan soñra hiç şübhe yoq ki, Almaniyanıñ nasıl bir harbiy maqsadlar taqib itdigi ve ne kibi bir şarait dahilinde sulh aqd itmeye hazır oldığı da yavaş-yavaş añlaşılsa kerekdir.

Maqalemizin başında didigimiz vech üzere Almanlar topları düşmanlarınıñ qalelerini yıqub, ordularını mağlüb itdigi kibi, diplomatları da düşmanlarınıñ diplomatlarına ğalle çalmış mevqilerinden düşürmiş ve ayn zamanda Fransa efkâr-i umumiyesinde dahi kendileri haqqında eyiye doğrı bir inqilâb uyandırmışdır ki, bu da diplomatiya aleminde küçük bir muvaffaqiyet degildir!..

[1] Pol Penleve

[2] Aristid Brian

[3] Bülov Berngard Genrih Karl Martin fon

[4] Jorj Leyg

[5] Güstav Erve