1917. – № 105. – Noyabr 15.

İki kün muqaddem çıqqan «Millet»de «Yañlış fikirler» serlevhasıyle neşir itdigimiz maqalede Qırım Müslimanları İcra Komitesi ve Qırım inqilâb heyeti faaliyeti haqqında bazı vatandaşlarımızıñ ötede-beride söyledikleri sözlerin ve halqlar arasında dağıtdıqları şayiaların tamamen asılsız oldıqlarını beyan ile protesto itmiş ve haqiqat halın neden ibaret oldığını bütün tafsilât ve teferruatıyle añlatmışdıq.

Faqat, nedendir bilmeyurız, Qırım müslimanlarından yine şübhe idiliyur. Qırımtatarlarnıñ işleri yine su-i tefsir idiliyur. Qırım müslimanları Komitesiniñ faaliyeti yine onların keyfini bozuyur. Qırım inqilâb heyetiniñ on beş künden beri Qırımı anarşiden muhafaza ile hiç bir yerde sulh ve asayiş bozulmasına meydan virmemesine yine fena nazarle baqılıyur. Haq ve adaleti yaşatmaq, sulh ve asayiş muhafaza itmekden başqa hiç bir maqsad taqib itmeyen qırımtatarı haqqında yine asılsız sözler söyleniyur, qara fikirler besleniyur.

Aqmescidde mevcud bütün müesseselerde:

— Tatarlar hakimiyeti zıt idecek;

— Tatarlar Qırım idaresini kendi ellerine alacaq!

— Tatarlar bankaları ve diger devlet müesseselerini zabt idecek;

— Tatarlar diger milletleri mahküm ile yecek;

— Tatarlar Parlamento açacaq, faqat biz buña meydan virmeyiz...

— Tatarlar Qırıma hakim olmaq, Qırımda kendi hakimiyetlerini yaşatmaq isteyurlar...

kibi küçük, faqat aynı zamanda fitne ve fesada bais olacaq sözler söyleniyur, şayialar dağadılıyur.

Eger bu sözler, bu qara fikirler, bu asılsız haberler bazar meydanlarında «talçoklarda» vatandaşlarımızın cahil qısımı arasında söyleneydi, biz bunlara ehemmiyet bile virmezdik. Faqat, bu fitne ve fesada mücib olacaq, muhtelif milletler arasındaki münasebat dostane ve samimiyeyi ihlâl idecek, milletleri yekdigerinden soğutdıracaq qara şayialar şeherimizin eñ medeniy müesseselerinde, vatandaşlarımızın eñ münever sınıfı arasında, inqilâbcılar, sosyalistler Komitelerinde ve Sovetlerde söyleniyur. Bu müesseseler qara halq arasında gürültü çıqaracaq sözlerin, şayiaların ögini alacağı yerde yalıñız milletler arasında fitne ve fesad çıqarmaya kendileri sebeb oluyurlar.

Vilâyet müesseseleri tatarın Qurul tayindan qorqaraq, noyabr 20-de umumşeher ve zemstvo müesseseleri vekillerinden murekkeb bir ictima çağıraraq, bu ictimada Qırımın idaresi meselesi müzakere idilecek. Bu hususda vilâyet idaresiniñ neşir itdigi hitabnamesini ayanen naqil idiyurız. Hitabnamede şehere zemstvo reisleri ve glasnıylerine hitaben diniliyur:

«Biliñiz ki, noyabr 20-de bütün mahalliy idareler vekilleriniñ vilâyet Syezdi olacaqdır!

Bu Syezd vilâyetde bir hakimiyet teşkil idüb, hakimiyetin – kimin tarafından olursa olsun, zabtına meydan bıraqmayacaq ve vilâyetimizde ihtilâl, mülki muharebe, anarşiyaya yol virmeyecek ve hayatımızın eñ ağır meseleleri haqqında kendi hakimane sözini söyleyecekdir.

Vilâyet İdaresini ve hayatını ancaq umumiy, doğrı müsaviy ve gizli reyle şeher ve zemstvolardan intihab idilerek teşkil olunacaq mahalliy ve demokratik teşkilâtlar qurabilir.

Glasnıyler! Ne suretle de olsa da Syezde vekil köndermek hepiñizin borcıdır!».

İşte, vilâyet İdaresiniñ şu hitabnamesinde bile hakimiyetin başqaları tarafından zabt idileceginden havf olundığından, buña meydan virilmemesi hususında tehdidkârane sözler söyleniyur ve ancaq bu maqsadle Syezd yapılıyur.

Bu Syezd lâzımdir, yapılsun, yalıñız iş doğrulsunı müslimanların maqsadı da budır. Tatarların maqsadı da Qırımda mükemmel bir idare qurulması, sulh ve asayişın muhafaza idilmesi, lafızalar bulundırmışlardı. Aqmescidde her kün vuquyı beklenilen qırğınların, yağmakârlıqların ögi Qırım inqilâb heyetiniñ basiretkârane davranmasıyle mümkün olabildi. Bunı mezkür müesseselerden mada, bütün milletler tasdıq itmiş ve Qırım Müslimaları İcra Komitesiyle bu işleri için teşekkürnameler bile köndermişdir. Mezkür müesseseler ise matteessüf qırımtatarnı «şovinizm» ile itham idiyur ve tatarlar haqqında hiç lâyıq olmadıqları bir taqım qara fikirler dağıdıyurlar.

Qırımın suret idaresine ve Qırımda nasıl bir hakimiyet teşkili meselesine kelince, Qırım Müslimanları İcra Komitesi bu hususları da unutmadı. Bunı da düşündi, bunı da hal itdi. Rusiye inqilâbınıñ doğurdığı «Her millet kendisini kendisi idare itmelidir» şiarına binaen Ukraina Merkeziy Radası Ukraina Halq Cumhuriyetini ilân itdikden soñra, Qırım yarımadası (zaten bugün mevcud olmayan) merkezden tamamen ayırılaraq, muallaqda qaldığından Qırım Müslimanları İcra Komitesi noyabr 11 aqşamında fevqulâde bir ictima yaparaq, uzun müzakereler ve hararetli münaqaşat ve münazaratdan soñra «Qırım qırımlılarındır!» şiarını qabul ile bu qararı hususında Qırımda mevcud umum milletlere hitaben dünki kün bir hitabname neşir iderek Qırımda nasıl bir idare ve hükümet teşkili meselesini müzakere için umum teşkilât ve milletleri müşavereye davet idiyur. Yalıñız başına bir iş yapmayur ve yapmayacaqdır.

Qırımtatar, keçen defa didigimiz kibi, hakimiyet, vilâyet aşqı degildir. Belki sulh, nizam, intizam, sukünet, adalet, hürriyet ve muntazam bir idare esiridir! O, bunı söz ile degil, bugüne qadar yapdığı işleriyle köstermiş ve isbat itmişdir. Bu halda tatar haqqında kendi fıtratı, kendi cebliyeti, kendi tabiatıyle hiç mütenasib olmayan bir taqım su-i zannlarda, şübheli fikirlerde bulunaraq, onıñ her adımını su-i tefsir itmek, her işinde şovinistlik körmek büyük bir haqsızlıq, belki de büyük bir iftiradır. Tatar qavimi her işini açıq yapar, fikirini gizlemez. Söyleyecek sözini yüze qarşı söyler. Tatarın içi başqa, tışı başqa degildir.

Qırımtatar Qırım haqqındaki fikirini de gizlemedi. «Qırım qırımlılarındır» didi ve bütün Qırımlıları işe çağırdı. Qırımtatar artıq Qırımın Merkezden idare idilemeyecegini de söyledi. Bugün Merkez yoq. Yarın Merkez olsa da bundan böyle Qırımın taliyi, Qırımın idaresi, Qırımlıların miqdaratı Merkezden idare idilemez. Zira, Qırım adası Ukraina cumhuriyetinden soñra ayırılub qalmışdır. Eger Qırım yarımadası hava telegrafıyle Merkeze bağlanmaq isteniliyursa yaki Qırım yarımadası Merkezi Rusiye için bir müstemleke halına qonılmaq arzu idiliyursa, bu federatsiya esasına, «samoopredelenıye narodov» şiar ve printsipine de muhalefdir. Binaenaleyh «Qırım qırımlılarındır» dimekden başqa yol qalmayur.

Eger vatandaşlarımızdan bazılarınıñ didikleri, istedikleri kibi Qırımda inqilâb ve hürriyet devirine qadar oldığı kibi, yalıñız bir milletin hakimiyeti yaşadılması hususında israr idilecek olursa, Merkezde oldığı kibi, burada da hakimiyet münazaaları, vlast ğavğaları çıqarsa, bilmiş olalım ki, bugüne qadar her dürlü ihtilâl, her dürlü anarşiden masun qalmış güzel ve sükünetli Qırımda da sulh ve asayiş bozılacaqdır. Nizam ve intizam kidecek, hayatın her sahasında bir çoq müşkülâtlar çıqacaqdır.

İşte buña meydan virmemek, Qırımın sükünet ve asayişını bozmamaq, Qırıma Qırımlılardan başqasınıñ sahib olmaması istenilirse, her dürlü hissiyat-i milliye bir taraf idilerek, Qırımda yaşayan umum milletler birleşmeli ve Qırımda müşterek bir hakimiyet tesis idilmelidir. Yoqsa Qırımlılar bugün sahibsiz, hükümetsiz, idaresiz, zabitasız, nizamsız, intizamsız, qanunsız qalmış Qırımda hakimiyet, vilâyet ğavğası ile oğraşacaq olursa (Rusiyeniñ dahiliy ve hariciy işleri böyle aksine kitdigi müddetce), dün Lehistanlar, Litvalar, Kurlândiyalar nasıl ecnebiy eller eline keçmiş ise Qırımda yarın ecnebilerin taht idaresine keçmesi ihtimal harcinde degildir.

Tekrar idiyurız: «Qırım qırımlılarındır» şiarı umum Qırım milletleri tarafından qabul idilüb tezlikle Qırımda nizam ve intizamı sulh ve asayişı muhafaza idilecek. Her milletin huquqını tanıyacaq, her milletin amâl-i milliye ve siyasiyesini yaşadacaq bir idare qurulmalıdır. Qırımda qurulacaq şekil-i hükümet ve yaşadılacaq tarz-ı idare ise halq cumhuriyetini esasına müstenid olmalıdır.

Bizim bundan başqa bildigimiz yol, bundan maada tanıdığımız idare yoqdır. Qırımı, Qırımlıları bilâtefriq din ve milliyet, memnün ve mesud idecek Qırım ve Qırımlıları necat ve selâmete kötürecek, ancaq her milletin huquqını tanıyan, her milletin emelleriniñ yaşadılmasına hıdmet iden idare-i cumhuriyedir! Bundan böyle Qırım yarımadası ne Komissarlıq, ne Sovetler tarafından idare olunmayacağı kibi yalıñız bir millet tarafından da idare idilemez. Bir çoq milletlerin miqdaratı yalıñız bir milletin eline teslim olunamaz.

İşte Qırım Müslimanları İcra Komitesi meseleniñ bu cehetlerini pek güzel düşündiginden «Qırım qırımlılarındır!» şiarını qabul ve ilân iderek, umum qırımlıları işe davet itdi. Bu davete icabet idilmelidir. «Bizi tatar çağırıyur, tatarın davetine icabet itmek, tatarın teşebbüsiyle yapılan bir işe iştirak eylemek izzet-i nefs, ğurur-ı milliye doqunur...» dimemelidir. Böyle işlerde tatarlıq, russlıq, ermenililik, yehudilik, rumlıq, nemselik ileri sürülmemeli zira, bugün ortada bir Qırım var, bir de Qırımda yaşayan Qırımlılar var. bunların hepisi vatandaşca, qardaşca, arqadaşca bir yere toplanub ittihad itmeli; el ele virerek, baş başa kelerek Qırımın tarz-ı idaresi meselesini hal itmelidir. Biz eminiz ki, eski idarede bizimle beraber mahkümiyetler, mahrumiyetler içinde çekişen umum milletler nasıl qardaşca yaşamışlar ise, bugün daha ziyade bir muhabbet daha büyük bir samimiyetle yaşarlar.

Dünki kün Qırım Müslimanları İcra Komitesi tarafından umum milletlere hitaben, rusça neşir idilmiş hitabnameden soñra artıq didiqodılara mahal qalmaz zann ideriz.