1917. – № 20. – iyül 24.

Apansızdan yapılan bu tevqif haberi bütün Aqmescid müslimanlarını, müsliman askerleri ve Cemaat Komitelerini heyecan ve ğaleyana ketirdi. Qırım müslimanları İcra Komitesi fevqalâde meclis yapub, müftiniñ azad itdirilmesi hususında ne kibi tedbirler ittihaz idilmesi meselelerini müzakere itmekde iken, tatar batalyonı bütün mahkeme-i şeriye binası ögünde durdu. Hepisi bir ağızından:

— «Ya müftimiz ve kumandanımız azad idilmeli, yaki doğacaq neticelerden mesul degiliz!», diye vilâyet komissarlığına kideceklerini bildirmişler ise de, Qırım Müslimanları İcra Komitesi tatar batalyonındaki heyecan ve ğaleyanı teskin itmeye çalışdı. Ve ğayet soğuq qanlıqle hareket eylemelerini tevsiye itdi. Bunıñ üzerine tatar batalyonı protesto mitingi yapmaq ve müftiniñ haman azad idilmesini talab itmeye qarar virmek için tekkiye binasına kitdiler^[1].

Qırım Müslimanları İcra Komitesi müzakereden soñra, bütün heyetiyle Aqmescid Müsliman Komitesi, Askeriy Komite ve haddamlar vekilleri de dahil oldıqları halda, haman vilâyet komisarına kidüb, müfti efendiniñ neye binaen ve ne haqqıle tevqif idildigini sordı ve izahat talab itdi. Komissar muavini müftiniñ tevqifinden hiç haberi olmadığını söyleyerek, işi telefonle prokurordan sordı ve yanında Qırım Müsliman İcra Komitesiniñ bütün heyetiyle bulundığını añlatub haman prokurorın kelmesini rica itdi. Yarım saat soñra prokuror kelüb, komissarı tenha bir odaya çağırub beş daqiqa qadar qonuşdıqdan soñra, Müsliman Komitesiyle körüşmeden çıqub kitdi.

Soñra komissar Müsliman Komitesi heyetine müftiniñ ve tatar batalyonı kumandanınıñ Sevastopolden kelen kontrrazvedka tarafından tevqif idilüb Sevastopole kötürildigini beyan itdi. Prokurordan alınan bu haber üzerine Müsliman Komitesi bir heyet-i murahhasa ayırub, komissarle beraber Sevastopole kitmesine qarar virdi. Bu qarar komissar tarafından da qabul idildi.

****

Qırımlı qardaşlar!

Vicdanlarıñızın hükmiyle sayladığıñız yeksane müftimiz Celebicihan efendi ile birinci tatar batalyonı kumandanı Şabarov efendi tevqif idilüb, habshanelere atıldılar.

Müfti efendiniñ tevqif olunması hepimize, dinimize, milletimize, tarihımıza büyük lekedir. Eger biz dinimize, milletimize, namusımıza, şanlı tarihımıza böyle bir lekeyi sürdürmek istemez isek, işte kendimizi, kendi mevcudiyetimizi kösterecek zaman – bugündir.

Biz ve bütün Qırım Müslimanları İcra Komitesi pek açıq ve aydın olaraq biliyurız ki, müfti efendi ve batalyon kumandanı ancaq provakatorların fitnekârane donoslarıyle tevqif idilmişlerdir. Evelce dahi yazdığımız kibi, bügün bir kere daha tekrar idiyurız: müfti efendi qanun harcında ve hükümet aleyhinde hiç bir hareketde bulunmadığı kibi, bugüne qadar her ne iş yapdıyse, hepisini Komiteniñ qararıyle yapmışdır ve qanuna muhalef hiç bir hareketde bulunmamışdır. Bunıñ için talab idiyurız:

– Ya müftimiz haman azad idilmeli yaki Qırım Müslimanları İcra Komitesi de bütün heyetiyle tevqif olunmalıdırlar!..

Dindaş! Dini-namusıña leke sürüliyur! Milliy hissiyetiñe darbe indiriliyur. Umum Qırım müslimanları tarafından saylamış ve kendisine diniy, milliy işlerimiz emanet idilmiş müfti mahkemesiz, teftişsiz, qararsız, adiy bir adam kibi tevqif itdirildi.

Milletdaşlar! Bu tevqifle bizleri, biz qırımtatarını qorqutmaq, ruhımızı, ümidimizi, imanımızı, cesaretimizi qırmaq ve bu suretle bizi yine eski zamandaki kibi bir qoyun sürüsi halına qoyaraq, esaret içinde çekişdirmek isteyurlar!

Biz hiç şübhe itmeyurız ki, sizler bu haqarete tahammül idemesiñiz, dinimize, milliyetimize ve namus-i askerimize urulan bu lekeyi qabul idemezsiñiz.

Qan qardaşlar! Bu tevqif yalıñız müftiniñ şahsiy degildir. Belki bütün qırımtatarını tevqif dimekdir. Çünki müfti iş başına kendi ihtibarıyle keçmedi. Onı o muvaqaa milletiñ kendisi, yani sen kendiñ ketirdiñ. Bu halda onı tevqif itmek degil, o mevqiden indirmek bile seniñ iradeñ ile olacaqdır.

Can qardaş! İradeniñ, irade-i milliyeniñ, hakimiyet-i milliyeniñ kösterilecegi kün işte bugündir.

Mahkeme-i şeriyeñ, İcra Komiteñ qapalı qaldı. Diniy işleriñ baqılmayur. Milliy işleriñ hal olunmayur. Müfti azad idilmeyince mahkeme-i şeriye açılmayacaq. Müfti azad idilmeyince mahkeme-i şeriyeye tabi ne qadar diniy müesseseler, camiler, mektebler, medreseler var ise, hiç biri açılmamalıdır. Bugün hepimiziñ ağızlarımızdan qopacaq sayha, ağızımızdan çıqacaq söz: «Qırım müftisi Celebicihan efendi azad edilmelidir», cümlesi olmalıdır.

Qardaşlar! Keçen kün aqşam Komite ve mahkeme-i şeriye aleyhinde bulunanların Aqmescidde gizli ictimaileri oldı. Bu tevqifleri onlar yaptırdılar. Şimdi her tarafa adamlar könderüb Celebicihan efendiniñ müfti tanılmaması ve Komiteniñ de iş başından çıqarılması hususında propaganda yapacaqlardır. Din qardaşlar! Saqın o munafıqların, o fitnekârların, Qırımın ve qırımlıların başına çıqqan bir avuç imtiyazlı sınıfın yaldızlı sözlerine qapılmayıñız.

Dindaş! Artıq mahkeme-i küberanıñ qurulacaq künleri keldi, artıq dost ve düşmanıñ kim olundığı bilinecek saatler çaldı. Artıq asırlardan beri seniñ namusıñı, benligiñi satub kendisine unvanlar, imtiyazlar alan ve bu küne qadar tiyseni hayvandan da aşağı tutan ve bugün taqib itdigiñ emelleriñi yine baltalamaq isteyenlerin kimler oldığı açıqdan-açığa meydana çıqarılub, mahkeme-i küberaya virilecek daqiqalar keldi. Onların kimler oldığını sen kendiñ de pek güzel bildiñ, añladıñ!

Faqat, qardaş, saqın itidaliñi ğayıb itme! O munafıqlar artıq lâyıq oldıqları cezalarını bulacaqlardır. Sen yalıñız itidal ile hareket it. Birlik olaraq yürü! Haq ve haqiqatdan ayırılma! O provakatorların seniñ başıña patlatmaq istedikleri ateş qabağı kendi başlarına patlayacaqdır. Seniñ bugün yapacaq vazifeñ, seniñ bugün körebilecegiñ eñ büyük ve eñ muqaddes diniy ve milliy vazifeñ birlik olaraq, bir ağızdan müftiniñ tevqifini protesto ve haman azad idilmesini talab itmekdir.

Bu seniñ haqqıñdır. Buña hiç kimse mani olamaz. Tekrar idiyurız, müfti efendi haqqında yapılan muamele sañadır. Müftiniñ tevqifi – seniñ tevqifiñdir. Vicdanınıñ hükümiyle saylayub qoydığıñ müftiye idilen tahqir, urulan leke – seni tahqir, seni lekelemek dimekdir. Bunı protesto itmelisiñ, reis-i ruhaniyniñ azad idilmesini talab itmelisiñ.

Dindaşlar! Saqın bu tevqifler sizi qorqutmasun! Cesaretleriñizi qırmasun! Biz bu işlerle iftihar idiyur ve bu künleri pek şerefli ve pek muqaddes künler add idiyurız. Bu mübarek künlerin, bu şerefli saatlerin qadrini, qıymetini bilelim. Eger bizler bu şerefli künleri taqdir idersek, kendilerimiz de şerefleniriz, milletimizi, milliyetimizi ve tarihımızı da şereflendirmiş olurız.

Can qardaşlar! Mesud künlerde, şerefli saatlerde, muqaddes daqiqalardayız. Bugün haq yolıyle kidilüb atılacaq qatiy adımlar, altun hatle yazılub milliy tarihımızı şereflendirecegi kibi, bir avuç fitnekârların teşviqatına qapılub da ümidimiz, cesaretimiz, imanımız qırılub bu büyük ve mühim vaqaaya qarşu lâqayd qalacaq olursaq, bu hareketimizle hem tarihmızı lekelemiş olurız hem de kelecek nesilimiziñ ebediy lânetlerine maruz qalırız.

Faqat biz emiñiz ki, her şeye tahammül iden necib tatar milleti, diniy işleriniñ başında bulunan müntahab müftiyle beraber dinine, milliyetine ve tarihına qara yüzliler tarafından urulan bu qara lekeyi hiç bir zaman qabul idemez, buña dayanamaz!

Bir qavm-i necib tatarın bugünki evlâdını öyle tanıyurız. Oña öyle iman idiyurız. Eger tatarı öyle tanımayaydıq, oña öyle iman itmeyeydik bu sözleri yazmaq da mana körmezdik. Şimdiye qadar her ne yazmış isek, milletimize istinâd iderek yazdıq. Bugünki sözleri de arqamızda ve «Millet»in arqasında qoca bir millet bulundığını his iderek yazdıq!

Komissarlara, prokurorlara sorıyurız: Aceba, şimdiye qadar hiç bir metropoliniñ, bir patriarhın, bir arhiyereyin bu suretle tevqif idildigi varmı? Bunıñ meseli başqa milletlerde hiç körüldimi? Körülmediyse, niçin müslimanların diniy reislerine böyle çirkin ve pek haqsız bir muamele reva körüliyur? Buña qarşu tatar milleti hiç sükut idemez!

Qavmi necib tatar her şeye tahammül ider, lâkin haqsızlığa qarşı tahammül idemez. Dini, milliyeti ve namusnıñ tahqir idilmesine qarşu asla susamaz! Türk-tatar milleti her zaman dinniñ müdafaası oğurında malını, rahatını milletiniñ müdafaası içinde qanını, canını fida idekelmişdir.

Eger Rusiyedeki türk-tatarlarda bilhassa qırımtatarına bugün dahi istibdad idaresi zamanında yapılakelen muamele yapılacaq ise biz «Hür Rusiye dahi tatarlara ögey evlâd nazarıyle baqıyur!», diyecegiz. Ümid olunur ki, haqiqiy rus hürriyetperverleri eski idare siyasetini qullanmaz ve hiç arzu olunmayan hadiselerin vuqua kelmesine meydan virmez.

Tekrar idiyurız, eger milliy tarihımıza urulan lekeyi temizlemek istersek, bugün hepimizin ağızından çıqacaq söz: «Qırım müftisi haman azad idilmelidir», cümlesi olmalıdır.