1917. — № 16. — İyül 19.

 Almaniyanıñ Rusiyeye ilân-i harb ittigi dünki kün üç sene olub bugün dördinci seneye kiriyur. Bu muharebeye başlandığı zaman gazeta muharrirleri degil, belki cihannıñ eñ meşhür kumandanları, askeri mütehassısları ve strategleri bile muharebe-i hazıranıñ şimdigi tehnika sayesinde üç-dört aydan ziyade devam idemeyecegi iddia olunıyurdı.

Faqat, bugünki hallar kösteriyur ki, onların hepisi hata itmişler. Tarih-ı harbda ve insaniyetde milleti körülmemiş bu müdhiş muharebe ve tahribkâr muharebe Avrupanıñ bütün siyasetini, diplomatlarını alt-üst itdigi kibi, eñ meşhür kumandanlarınıñ ve askeri mütehassıslarından cızdikleri harita ve planlarını da qarama-qarışıq bir hala ketirmişdir.

Bu üç senelik muharebe bugüne qadar aqıllara hayret virecek derecede millionlarca insan, milliardlarca para yedigi, bir çoq medeniy ve mamur memleketleri tahrib ittigi halda henüz nihateti kelmedi.

Bu üç senelik müdhiş muharebe Avrupa devletlerinden, araziy ve nüfusca eñ büyügi olub cihangir olmaq siyasetini qullananıñ vücudını parçaladığı, meydana ketirdigi inqilâblarle tacı-tahtı, çarıyle beraber idaresini deñişdirdigi halda kadet diplomatlarını inadlıqlarından vaz keçirecekdi.

Mütelif devletler, muharebe-i hazırada taqib itdikleri maqsadlarına muvafıq olmaq degil, belki harb hatlarınıñ her birinde adem-i muvaffaqiyete duçar olmışlardır. İngilizler Çanaqqale boğazlarını keçmediklerinden sırf-ı nazar orada maddiy ve maneviy pek büyük telefat virerek, büyük bir adem-i muvaffaqiyetle çekilüb kitmeye mecbur oldılar. Mesopatamiyada bir çoq emek ve fedakârlıqlarle elde itdikleri muvaffaqiyetler soñ zamanlarda yine adem-i muvaffaqiyetle neticelendi. Fransa hatındaki orduları da bugüne qadar hatırı sayılacaq derecede bir iş kösteremedi.

Fransaya kelince bu memleketin de eñ zengin qıtaası olan ve üçde birini teşkil iden qısımı almanlar taht-ı istilâsındadır. Belçiqa ise tamamen Alman idaresinde bulunıyur. Bosna-Hersegi ve Cenübiy Macaristannıñ bir qısımını Avstriya — Macaristandan ayırılmaq maqsad ve emeliyle, Rusiyeniñ taht-ı himayesinde olaraq muharebeye kirişmiş ve bu sayede Cihan Muharebesiniñ meydana kelmesine başlıca sebeb olmış Sırbstan ve qonşusı Qaradağ[1] tamamen düşman elinde bulundığı kibi, on bir ay muqaddem mütelifler tarafına keçerek Alman ve avstriyalılara qarşu ilân-i harb iden Romaniyadan da bugün pek az yer qalmışdır.

İttifaq müsellesden ayırılub itilâf-i müsellese qoşulan İtaliyaya kelince, çoqdan beri köz dikdigi faqat, kendisine hiç bir zaman aş olamayacağı belli olan zavallı Artavudliğa[2] kirdikden soñra, harb hatınıñ hiç bir noqtasında düşmanı sarsacaq kibi bir muvaffaqiyet köremedi.

Japoniyanıñ harba iştiragi bilhassa İngiltere için badi-i tesliyet olmış ise de, kendisinden bekledikleri neticeyi körememişdir.

İngilizlerin ve fransızların muharebe-i hazırada eñ büyük roli kendisinden bekledikleri Rusiyeye kelince, vaqa büyük qahramanlıqla muharebe itmiş ise de, düşmannıñ tehnikiy quvetiyle muqavemet idemeyüb bir çoq vilâyetlerini elden çıqarmışdır. Hele Rusiyeniñ bu soñ künlerdeki mağlübiyeti yalıñız safahat-i harbiyeyi degil, safahat-i siyasiyeyi de qatiy tebdilâta oğratmışdır. Eger bu mağlübiyet neticesi olaraq Rusiye almanlarle kendi başına musalaha aqd idecek olursa, kerek deñizlerde, kerek qaralarda mütelif devletlerin henüz tasavvur ve tahayül idemedikleri bir çoq tahavvülât ve tebdilât vuqua kelecek. Avrupa haritası tamamen deñişecekdir!..

Amerikanıñ mütelifler tarafına keçüb muharebeye qoşulması da harbın kidişini deñişdiremedi. Deñişdirmiş ise, bu mütelifler faidesine olmayub, almanlar ve ittifaqdaşları faidesine olmışdır.

Dimek isteyurız ki, bugün dördünci seneya kiren Cihan Muharebesinde mütelifler hiç bir maqsadlarına nail olamadılar:

Avstriya — Macaristan taqsim idilemedi. Büyütülmek istenilen Sırbstan ve Qaradağdan nam ve nişan qalmadı. Hududları tevsi idilecek Romaniyadan cüziy bir şey qaldı. Elzas-Lotaring[3] almanlardan tahliye idilemedi. Belçiqa qurtarılamadı. Çanaqqale ve İstanbul boğazları alınamadı. Ayya-Sofya üzerine salib dikilemedi. "Hasta Türkiye”ye mütelif devletleri varis olamadılar.

Ğarib degilmi, Türkiyeniñ vilâyet-i şarqıyesinden mustaqil bir Ermenistan teşkil idilecegi yerde mustaqil Lehistan, Finlândiyalar muhtariyetli Malorossiyalar meydana keldi!..

Berlin Vyanalarda sulh-ı aqd idilecegi yerde, bugün Petrogradlar tahliye idiliyur. Boğazlara hüküm olub serbest-serbest Aq deñizlere çıqılacaq yerde, bugün Qara deñizden bile mahrum qalınmaqdan havf idiliyur. Düşmanlar açlıqla telef idilecegi yerde kendimiz küçlikle ekmek buluyurız!

Faqat, mütelif devletler bilhassa diger devlet ve milletlerin hesabına yaşamaq siyasetini qullanakelen İngiltere bütün bu adem-i muvaffaqiyetlere bu mağlübiyetlere rağmen, yine muharebeniñ devam itdirilmesinde israr idiyurlar. Evet, düşmannıñ ğalibiyeti itiraf itmek izzet-i nefise doqunur. Faqat, mağlübiyet soñ dereceyi buldıqda inadlıq köstermekde de olmasa kerekdir.

Her nasıl da olsa, bize öyle kelür ki, Cihan Muharebesi artıq soñ safhasına kirdi. Ordudaki intizamsızlığa, erzaq ve naqliyatca çekilen müşkülâta, maliye işlerindeki sarsiyetiye, dahil memleketindeki ihtilâle, meclis-i vükelâce olan buhrana ve ehalideki halet-i ruhiyeye baqılırsa, muharebeniñ soñınıñ yaqınlaşdığı körüliyur. Lâkin, meclis-i müessisanıñ "Uçreditelnoye Sobraniye”niñ açılmasınıñ tehirini bildiren bugünki habere, hükümet-i muvaqqata meydanına kadetlerin kirecegine baqılırsa muharebeniñ uzun bir muddet daha devam itdirilecegi añlaşılıyur.

      Baqalım, Moskvadaki Fevqalâde Müşavere Meclisi ahval-ı hazıra haqqında ne diyecek? Keçen maqalemizde dahi didigimiz kibi, bu Meclis ne dirse o olacaqdır.

[1] yani Serbiya ve onıñ qoñşusı Çernogoriya

[2] Arap hurufatlı metinde "وودلیغه آرتا” olaraq yazıla

[3] yani Elzas-Lotaringiya