1917. – № 22. – İyül 26.

    Mart 25-de qırımtatarnıñ idare-i milliyesiyle intihab ve teşkil idilen Qırım Müsliman İcra Komitesi ve mahkeme-i şeriye heyetlerini millet ve halq nazarından düşürmek ve bu suretle tatarın taqib itdigi milliy ve siyasiy emellerine balta urmaq maqsad-ı hainanesiyle, eski idareniñ öz aramızdan yetişdirüb, bize miras olaraq bıraqub kitdigi provakatorların ne qadar büyük bir faaliyetle çalışdıqları qaç aydan beri milliy gazetalarımızda yazılakeşmişdir.

O, provakatorlar kendi şahsiy ve sınfiy emellerine hürriyet devrinde dahi yaşatmaq için eñ şeni, eñ menfur, eñ melün vastalara bile muracaat itmekden çekinmediler. Halqı iqna idebilmek için Komite ve mahkeme-i şeriyeniñ bütün heyetleri aleyhinde propaganda yapmayub, yalıñız mezkür heyetlerin reisi olan ve ilk defa olaraq umum millet tarafından saylanan Qırım müftisi aleyhinde ibtida gizli, soñra aşıkâr olaraq teşviqata başladılar.

Faqat, halq arasında yapdıqları teşviqat şeytanetkâraneleriniñ semeresiz qaldığını körünce, başqa yollar aradılar. Başqa çareler düşündiler. Başqa vastalara muracaat itdiler. Allahdan qorqmadan, vicdanlarından utanmadan: müftiyniñ hükümet aleyhinde hareket itdigini, askerleri itaatdan çıqarub vatan müdafaasından alıqoydığını ve bunıñ kibi daha bir çoq işler yapdığını hükümet-i malliyeye, vilâyet prokurorlarına ve diger yerlere arz itdiler.

Provakatorlardan biri Komite ve mahkeme-i şeriyeyi yıqmaq maqsadıyle yapılan gizli bir cemiyetde söyledigi nutqında müftiniñ tanılmamasını zira, müfti vatan haini tanılub provakator tarafından tevqif idilecegini ta bayramın ilk küni beyan itmişdi[1].

Hükümetin Qırım vekili Bogdanov dahi fitnekârlar tarafından virilen donoslara ve Abbas Mırza Şirinskiyniñ «Yujnıye vedomosti» gazetasında yazdığı yalan haberlere istinaden Qırım Müsliman İcra Komitesine hiç bir şey sormadan müftiy haqqında taqibat-ı qanuniye icra idilmesine qarar virdirüb, bu qarar Vilâyet Komitesiniñ icraat Bürosı tarafından dahi tasvib idilmişdi.

22 iyülde Aqmescid zadekânlarından biriniñ evinde gizli bir ictima oldığı işidildi. Müftiniñ tevqif idilecegi haqqında o kün şeherde şayialar dağıdıldı. Nihayet, 23 iyül sabah, saat 5 raddelerinde müftiyniñ ve Tatar Batalyonı kumandanınıñ tevqif idildikleri «Millet» gazetası idarehanesinde taharriyat icra olundığı añlaşıldı.

O kün provakatorlardan bazılarınıñ Bağçasaray ve diger taraflara kiderek: «İşte müftiñiz tevqif idildi. Saqın onıñ mudafasına qalqışmayıñız, eger onı qurtarmaya çalışırsañız, sizler de tevqif idileceksiñiz» kibi fitnekârane söyledikleri işidildi.

Faqat, millet bu fitnekârlıqların hiç birine aldanmadı. Kendisine o kün tertib iden vazifesini haqqıyle icra itdi. Haqsız olaraq tevqif idilen müftiniñ haman azad idilmesini talab itdi. Sevastopole vekiller könderdi. 24 iyülde müftisini taht tevqifinden çıqarub Aqmescide ketirdi. Millet idare-i milliyeniñ ne qadar büyük bir vaqıt oldığını, irade-i milliyeye qarşu ketirmek mümkün olmadığını bütün manasıyle kösterdi.

(Bu hususdaki tavsilât aşağıdadır).

İşte provakatorların, fitnekârların müftiyi halq nazarından ve itibarından düşürmeye çalışmaları müftiniñ faidesi kendileriniñ zararına neticelenmişdir.

Onların bu melanetkârane hareketleri müftiniñ şühretini, avtoritesini eksiltmek degil, bilakis daha ziyade artdırmışdır. Biz müftiniñ haq yolunda, haqiqat oğurında kördigi felâketi kendisi için pek büyük bir şeref add iderek, ğıbta idiyur ve bu şerefle hem milleti, hem müftiyi tebrik idiyurız.

— Qırımtatarında kendisiyle hesaplaşılacaq efkâr-i umumiye yoqdır,

— Qırımtatarında vicdan-i milliy uyanmamışdır,

— Qırımtatarında irade-i milliye doğmamışdır,

— Qırımtatar terbiye-i milliye ve siyasiyeden mahrumdır,

diye milleti fena yollara sevq itmeye çalışan hainler artıq añlamalıdırlar ki, qırımtatar onlardan çoq ileri kitmiş bulundığından bundan böyle eskicilik tarafdarı olan ağalar arqasından kidemeyecekdir.

— Qırımtatarında vicdan-i milliye çoqdan uyanmışdır!

— Qırımtatarında, kendisiyle hesaplaşılacaq efkâr-i umumiye çoqdan doğmışdır!

— Qırımtatar ilmen, fikren kendisini qara cahil add idenlerden çoq ileri kitmişdir!

Qırımtatar bügün kendi lisanında üç gazeta yaşatıyur. Qırımtatar bugün 500-den fazla milliy mektebe, bir çoq cemiyet-i hayriyeye, ilmiy, tenviriy müesseseye, qıraethane ve kütübhaneye, yuzlerce cemaat ve dükânlarına, evqaf borc şirketlerine malikdir. Hürriyetden soñra ise Qırımda 48 siyasiy teşkilât meydana ketirmişdir. Eger qırımtatarında vicdan-ı milliy uyanmamış olaydı, kendisiniñ kim oldığını bilmeyeydi. Kendisini hangi yol siyaset ve saadete kötürecegini tayin itmekden aciz olaydı, 25 martdan bugüne qadar yapılan teşviqatlara qapılaraq, bugünki siyasiy teşkilâtları meydana ketiremez ve onları idare idemezdi.

Qırımtatar çoqdan uyandı. Kendi keregini çoqdan bildi ve bu kereklerini ne suretle meydana ketirecek yolı da tayin itdi. Bunıñ için biz soñ defa olaraq tatarı egri yollara çekmeye çalışanlara bir daha diyurız:

— Tatara toqunmayıñız, bıraqıñız onı kendi yolıyle ketsin. Hepisi bir, o qarşusına çıqacaq manaları idare-i milliyesiyle yıqacaqdır. Sizler tatara toqunmazsañız o hiç bir zaman size toqunmaz.

Tatar milleti artıq kendisine leke urdırmamaya, haq ve haqiqatdan başqa hiç bir şeye qarşu boyun egmemeye and itmişdir. Tatar bu andını müftimizin tevqifi meselesinde bilfil icra itmişdir ve bundan böyle dahi icra idecekdir.

Tatar, artıq yaşamaq isteyur. Bıraqıñız onı, rahat yaşasun!