1917. – № 43. – Avgust 20.

Nikbinlerin kendisinden pek çoq şey bekledikleri «Devlet müşaveresi» toplandı, açıldı, dağıldı. Müşavere memleketin bütün yaraları açıldı. Bütün hastalıqları kösterildi, bütün felâketleri söylendi. Vatannıñ dahilen ve haricen tehlükeye maruz qaldığı tasdıq olundı.

Baş minist vatannıñ selâmeti için yeñiden maddiy ve maneviy qurbanlar istedi. Milliy emellerini husula ketirmeye çalışan milletleri qan ve demir ile tehdid eyledi. Hükümet-i muvaqqata ne sağlara, ne sollara istinad itmedigi halda yine quvetli oldığını ve iş nihayetine qadar kötürecegini qatiy ve ciddiy sözlerle añlatdı. Baş ministre kes baş egerek, onı selâmladı ve alqışladı.

Maliye Naziri: Rusiye hazinesiniñ tamam boşaldığını, masrafın kitdikçe büyüdigini, künde millionlarce kâğıd aqça çıqarıldığı halda yine kifayet itmedigini ve yalıñız 1917 senesi büdcesiniñ 15 milliyard açığı oldığını kemal-i teessüfle söyleyerek, nalogların artdırılmasını teklif itdi ve halqlardan yeñi yardımlar istedi. Maliye Naziri de el çarpmalarıyle alqışlandı.

Yollar Naziri: vesait-i naqliyeniñ son derece işe yaramayacaq bir hala keldigini, biñlerce lokomotivlerin hasta oldıqlarını, yuz biñlerce vagonların iş körmeye salih olmadıqlarını, lokomotivleri işledecek neft, kömür ve saireniñ bitmek üzere bulundığını añlatdı. Bu da sürükli alqışlarle alqışlandı.

Erzaq ve Mühimmat Niziri: memleketin her tarafında açlıq baş kösterdigini, ticaretin durdığını, fabrikaların lâzim miqdarda mamulât çıqaramadığını, hayat ve maişetin kitdikçe bahalılaşub müşkülleşdigini ve bu hal böyle kitdikçe memleket için hiç oñalmaz felâketer doğuracağını söyledi. Bu ministr daha kemal-i hararetle selâmlandı ve alqışlandı.

General Kornilov harb hatları ahvalınıñ soñ derece esefengiz bir halda oldığını, askerlerde distsiplina qalmadığını, itaatdan çıqtığını, kumandanlarınıñ emirlerine inqiyad itmediklerini, pek çoq diviziyaların ve polkların düşmana qarşı hiç bir muqavemet ve mümaneet köstermeden mevqilerini terk iderek kerisi keriye çekildiklerini, askerlerin kendi naçalniklerini öldirdiklerini ğayet müessir bir lisanle söyledikden soñra düşmannıñ bazı yerlerde hududı keçerek, Cenübiy Rusiyeniñ eñ mamur ve eñ bereketli vilâyetlerini tehdid itmekde oldığını ve Romaniya ordusına nihayet virüb, onı müttefiqlar safından çıqarmaya çalışdığını, hazırda ise düşmannıñ Riga qapusını çalmaya başladığını, eger ordumız yine evelki kibi çekilmeye isterse Petrograd yolınıñ da açılmış olacağını añlataraq, askerin itaata alınmasını ve bu hususda eñ qatiy, eñ şedid ve eñ müdhiş tedbirlerin ittihaziy lüzümini beyan itdi.

Aliy Baş kumandan general Kornilov dahi uzun ve hararetli alqışlarle alqışlandı.

Qazaq veqillerinden Kaledin memleketin qurtarılması için bütün siyasiy, ictimaiy, askeriy komitelerin dağılmasını, ordunı siyasetden çıqarılmasını, idam-ı cezasınıñ her yerde mevqi tatbiqa qonılmasını ve ve bütün manasıyle eski idareniñ iadesini talab itdi.

Kaledin dahi müşavere tarafından alqışlandı. Diger teşkilâtlar vekilleri de memleketin, vatannıñ uçurum kenarında bulundığını söyleyerek, umum memleket ehalisiniñ birleşüb vatan ve inqilâbı qurtarmaya çalışmaları söylendi.

Nihayet, Kerenskiy müşavereye kelen adamlara hükümet-i muvaqqata namından teşekkürler beyan iderek Rusiyeniñ hiç bir zaman mahv olamayacağını ve elde idilmiş hürriyetin hiç kimse tarafından zabt idilmeyecegini söyledi. Bütün müşavere heyeti ayağa qalqaraq Kerenskiyi medid alqışlarle alqışlayub: «Yaşasun inqilâb! Yaşasun Rusiye cumhuriyeti! Yaşasun Keneskiy!» diye bağırdı.

Kerenskiy «Devlet Müşaveresi işini bitirüb artıq qapaldığını» ilân itdi. Ve tekrar «Yaşasun inqilâb» sadaları altında gice, saat 1-de Devlet Şurası dağıldı. Faqat, bu Müşavere hükümetin bekledigi semereyi viremedi. Hükümet bütün fırqaları birleşdirmek istediyse de Kerenskiy ile Tseretelliniñ lisanları başqa-başqa idi.

Devlet Müşaveresinde ğayr rus milletlerin ve bu cümleden olaraq 30 millionlıq müslimanların beyanatları gazetamızın diger sahifesinde yazılmışdır[1]. Ne ise, biz maqsada kelelim.

İşte Devlet Müşaveresi oldı keçdi. Harb hatları ve dahil memleket ahvalı haqqında teati-i efkâr idildi. Memleketi, vatannı her tarafdan, her yüzden tehlükeler, felâketler tehdid itdigi açıq ve aydın olaraq bir kere daha tahqiq itdi. Askerin ruhdan düşdigi, itaatdan çıqdığı, harb hatlarınıñ ve arqanıñ açlıqdan zahmet çektigi, ticaret durdığı, mahsulatın eksildigi, mamulâtın kâfi miqdarda çıqmadığı, yolların bozuldığı, erzaq işleriniñ felâketler doğuracaq bir hala keldigi her kes tarafından söylendi. Tasdıq idildi.

Faqat, buña bir çare aranılamadı, çünki aranılsa da bulunamayacaq idi. Zira, iş artıq kendisine çare bulunmaq derecesini keçdi. Hastalıq ilâcle, oqunmaqle ifaqat bulmaq devirini keçirdi. Bundan soñra oña virilecek ilâclar, müvellidülhumuza (kislorod) qablinden olacaqdır, bu ise hastayı ölümden qurtarmaq için degil, belki ölümini qolaylaşdırmaq içindir.

Keçenki maqalelerimizden birinde dahi yazdığımız kibi, memleket artıq demirle, ateşle ve qanle qurtarılamaz. Eger memleket böylelikle qurtarılmaq istenilirse, memleketin çekmekde oldığı müdhiş hastalıq nihayet inqilâba da, hürriyete de sirayet ider. O zaman iş daha müşkül, daha feci, belki daha mühlik bir renk ve şekile kirer.

Filhaqiqa, ahval pek ağır. İş, çekilecek iş degil. Faqat ne yapmalı, böyle zamanlarda izzet-i nüfus, ğurur-ı milliy dimekden ziyade tariha, tarihın virdigi hüküme boyun egmek kerekdir.

Sağlar: «Vatan tehlükededir» diye bağırıyurlar. Sollar da: «İnqilâb tehlükededir» diye feryad idiyurlar. Biri inqilâbın yaşadılaması için vatannı qurtarmaq lâzim diyur. Digeri ise vatannı müdafaa için inqilâbı yaşatmaq kerekdir, diyur.

Biz ise hem vatannı qurtarmaq, hem de inqilâbı yaşatmaq için artıq qandan, demirden, ateşden vazgeçmeyub sulhın iade ve iqamesi lâzimdir, diyurız. Biz bundan başqa çare köremeyurız. Bundan başqa yol bulamayurız. Bir bunı «Devlet Müşaveresi» namı virilen Moskva Müşavere Meclisinden beklemek istemiş idik. Faqat, nedense rus demokratiyası da bını açıqdan açığa söyleyemedi. Hükümet-i muvaqqata vekillerinden her birisi memleketin ahval-ı milliye, ticariye, naqliye, ictimaiye, iqtisadiye ve harbiyesiniñ çıqmaz soqağa düşdigini pek açıq söyledikleri halda ne burjuaziya, ne demokratiya üç harfdan ibaret bir kelimeyi ağıza almaya cesaret idemediler ki, o da «sulh» idi.

Evelce «sulh» kelimesini ağıza almaq nasıl büyük bir cesaret sahibi olmaya mütevaqqıf ise, şimdi «sulh» kelimesini de ağıza almaq o qadar, belki daha ziyade bir cesarete tevaqquf idiyur! Halbuki dördinci seneden beri bütün dünyayı yaqub yıqmaq, beni-i beşeri aşamadan duymayan qanlı, ateşli ifiriti öldürecek sulh, ancaq sulh iken. Nedense, bu cesareti kösterecek qahraman bizde halâ zuhur idemedi.

İnsanlar harb ide-ide, yekdigerini öldüre-öldüre, hemcinsınıñ qanını içe-içe harble, cenkle o derece tabiatlaşdılar, o derece ülfet ve insaniyet peyda itdiler ki, Cihan Muharebesinden muqaddem «harb» kelimesinden ne qadar qorqıyur, ne derece ürkküniyurlardı ise, şimdi de «sulh»dan öyle qorquyur, öyle ürkküniyurlar.

[1] Dahiliye: "Devlet Müşaveresinde müslimanlar vekiliniñ beyanatı”; "Ermeniler vekilleriniñ beyanatı”; "Yehudilerin beyanatı” / Millet. — 1917. — № 43. — Avgust 20.