1919. — № 47. — Fevral 27.

Solomon Krım hükümeti iş başına kelgenden berli qırımtatarnıñ bütün varlığına çalışıb meydanğa ketirgen işleri, yapuvları çeşid türlü yollarınen hırpalanma sarsılmaq istenile edi. Bundan üç kün evel bu istek artıq temeli ve özine lâyıq biçimni aldı. Qırımtatarnıñ haqlı ve qanunlı olaraq qurğan bütün yapuvları, saylanğan adamları ortada hiç bir sebeb olmadan, aqtarıldı, tintildi.

Aqtaruv ve tintüv degen şiy her zaman her hükümet tarafından olaturğan şiylerdir. Bilhassa kendisiniñ küç ve nüfuzını, milletniñ arzularına uyğun ve onıñ isteklerine köre quruşdırmaqdan uzaq olğan hakimiyetler içün bu, eñ büyük vastalardan biridir. Bu soy hakimiyetler milletden soramaz, milletniñ arzularına qulaq asmazlar, tersine milletni zorlar, milletni küçnen boyun egdirmege mecbur eterler.

Tek öziniñ istek ve erkeliklerinen idare olunğan eski orus padişalığı zamanında aqtaruv ve tintüvniñ ne qadar keniş bir biçim olğanını her kes bile. Lâkin her şeyde olğanı kibi, bu işniñ de özine köre bir yolı, bir qanunı vardır.

Aqtaruv ve tintüv iki türlü olur. Birincisi ayırı hususiy kişiler haqqında, ikincsi resmiy yapuvlar haqqında. Hususiy bir kişini varıb tintmek içün tintmege kelgen memurlarnıñ ellerinde qaydan kelgenlerini ve ne içün tintmek istegenlerini köstergen resmiy, mühürli bir kâğıdları olur. Onı eñ başda tintecekleri adamına kösterir, tintmek içün ruhset isterler, eger qarşı turmaq istese, zornen tintib kiterler.

Resmiy yapuvlarğa kelgende ise iş bütün bütünge başqa türlü yapılır. Bunlar hükümetniñ öz qanunlarına uyğun ve onıñ emniyetini qazanğan ve oña yardım etmek içün qurulğan yapuvlar olğanından hükümet bunlarğa her istegen zamanında elini uzatıb olmaz.

Hükümet bir memleketniñ saadetine, rahatlığına çalışqan eñ büyük ve eñ üst bir idare demek olğanından onıñ yapacağı işleriniñ daima ciddiy ve daima qanunlı bir suretde yapılması kerekdir. Bu ufaçıq balalarnıñ bir saat evel birisine bir qoqla bağışlab, ikinci saatı qaytarıb alğanı kibi bir hükümetniñ de bir ay evelsi bir cemiyetke ve ya bir idarege qarşı yapqan antını ikinci ayında qaytarıb alması pek külünç, pek aşağı bir şey olmış olur.

Bilhassa Solomon Krım hükümeti kibi hiç bir milliy esasqa dayanmayıb tek on sekiz adamnen quraşdırılıb çıqarılğan bir hükümetniñ qırımtatar Parlamenti ve milliy idareleri kibi memleketniñ eñ büyük bir qısımı tarafından qurulğan yapuvlarını kelişi güzel kelib [...mesiniñ] oruslarnıñ aytqanına köre pek "kosolapıy” bir iş olğanını körüb de qasqaldap külmemek mümkün tügüldir.

Bu tintilüvniñ nasıl yapılğanını iki kün evel gazetamızğa yazğan olsaq da meseleniñ aytqanımız kibi pek qolaysız bir biçimde yapılğanını ve buña qarşı tek mısqıllab külmeden başqax bir şiy yapılamayacağını köstermek içün işni biraz daha açmaq istiymiz.

Özleriniñ Qırım hükümeti tarafından yiberilgenlerini aytmadan başqa ellerinde hiç bir dokumenti[1], temel kâğıdı olmağan bir talay prokuror arqadaşlarından hiç bir şiy añlamaq mümkün olmağanını körgen Qırım Parlament Bürosı[2] reisi Seyidcelil efendi Hattatov bu işniñ nasıl ve ne içün yapılğanını soray, buña qarşı ise şu qarşılıqnı ala:

— Canım, siz öziñiz de oqumadıñızmı ki, bundan bir qaç kün evel "Haq ses” gazetası siziñ Parlamentonıñ asker cıyılmasına qarşı agitatsiya yapqanını ve siziñ Türkiye ile münasebette bulunğanıñıznı yazğan eken!.. Bunıñçün biz de sizni tintemiz!..

Seyidcelil efendi bu cevabnıñ pek balacasına olğanını körüb bunıñ "bir zamanda var eken, bir zamanda yoq eken...” biçimindeki masallarğa oşağanını ve eger bunday yazılarğa baqılıb tintüv kerek olsa gazetalarnıñ Solomon Krım hükümetine qarşı yazğanlarına köre, bu hükümetniñ hiç bir şiyni olmağanını ayta ve buña qarşı ise deren-deren manalı baş sallamalarından başqa qarşılıq alamay. Bu hal tatar Parlamentiniñ şkâf ve çekmeceleri ve diger milliy idare şubeleri ve büro muçelerini tintkende de aynı suretle qaytavlana.

Bundan añlaşılğanına köre, Solomon Krım hükümeti yapqan işlerinde bir hükümetniñ riayet etmesi kerek olğan eñ ibtidaiy faidelerni bile tanımaq istemegen bir hükümet olub çıqa. Lâkin bir bala içün bağışlanıb olacaq bu erge — kapriz[3] hallar bir hükümet içün hiç bir zaman bağışlanmaz.