1917. – № 54. – Sentâbr 1.

Aceba, nasıl büyük quvet ve büyük maqsad insanlıq tarihına bu qadar qanlı sahifeler qoşdırıyur?

Aceba, nasıl temelliy zorlıq millionlarle genç yigitlerin ömürlerini, emellerini açılmadan soldırıyur ve millionlarce aileniñ qalblerini ebediy matemlerle eziyur?

Bu suallerin cevabını bize maqsadlarını gizlemeyi muvaffaqiyetleri tanıyan diplomatlar virmediler... Üç seneden beri matbuatda qopardıqları büyük gürültülerle millionlarce fikiri düşündiren, sarsan büyük diplomatların cenk, barışıq ve sair mühim meseleleri haqqındakı beyanatlarından tamamıyle biri-birini yalancı çıqarmaya, efkâr-i umumiye ögünde kendilerini qurtarmaya çalışmaq maqsadından başqa bir emel yaşamayur.

İnsan dimağlarını parçalayan, medeniyet buketlerini, şir ve sanat inceliklerini cehennemiy alevleriyle insanlıqdan uzaqlara savuran ilk ağır top güllesi patlatıldığı daqiqadan beri her diplomat tarihın tanımadığı, insanların fikirlerinden degil, hayallarından bile keçirmedikleri derecedeki bu büyük cinayeti kim tarih-i beşeriyetde yaşatmaq isteyur, onı gizlemeye çalışıyurlar. Gireyler, Brianlar, Helvegler her tarafda fikirlerinde israr idiyur ve her tarafda çıqarılan resmiy beyaz, sarı, yeşil kitablardan hiç birisi de insanlıq tarihına al insanlar qanıyle işlenilen matem sahifeleriniñ neden yaşatıldığını ve kimlerin onı yaşatmaya qalqışdıqlarını izah itmeyurlar.

Aceba, neden cenk oluyur, nasıl quvet iki taraf ittifaqlarını birleşdirerek, biri-biri qarşısında bu qadar merhametsizlikle yerden, kökden, deñizler dibinden hücum itdiriyur?

Almaniyanıñ bütün manasıyle büyük Cengiz, Timur istilâlarını andıran bu ülkeler zabtından maqsadı ne ve aceba neden Ğindenburğ bilhassa Rusiyede büyük felâketler yaşataraq Rusiyeniñ eñ zengin, eñ qıymetli qıtaalarını demir, çelik halqasıyle çeviriyur?

Aceba bu topraq zabtı sevdasında bulunaraq, Rusiye devletiniñ zayıf bulmasından burada maqsadına qolaylıqle muvaffaq olacağındanmı ileri keliyur?..

Neden Almaniya sanat-ı destgâhı olan Belçiqaya ve Fransanıñ eñ çoq maden ocaqları olan şımal vilâyetlerine hücum itdi?

Bugün boğazlaşan iki taraf ordularını sürekleyen sebebi anlayabilmekçün bu milletler arasındaki dünki hayat-ı iqtisadiye ve ticaret cenkini tedqiq itmek lâzımdir.

Dün sanat, ticaret cenkinde mağlüb olan qazançı, baylığı, saadeti ve binaenaleyh, quveti kün-künden azaldıqça siyasetdeki nüfüzi de o qadar eksilen milletler şübhesiz, bu halı suvuqlıqle qarşılayamazdılar. Onlar hangi yollarle, nasıl ittifaqlarle kendilerini temelden sarsan quveti tekâmülinden yükselmesinden zıncırlayabileceklerse, onı hazırlamaya çalışacaqdılar. Nasıl ki, hayat içün mücadele çekişme desturı ticaret ömürinde ve ömürde «insan»ları çekişdiriyursa ve biri-birilerini yenmekçün bir çoq ticariy ittifaqlar aqdına mecbur idiyursa, nasıl ki, raqabet büyük olan ticaret ve sanayı tamamıyle inkişaf iden memleketlerde millionlarle sermayeler biri-birileriyle boğazlaşamayaraq, yekdigeriyle añlaşıyur «trost, kartel» denilen büyük şirketler yaparaq, daha büyük [....] şekilinde biri-birilerini qarşılayurlarsa, bunıñ kibi siyasiy ömürde de, iqtisadiy hayatda quvetniñ azaldığını, yenildigini ve binaenaleyh, siyasetde de sarsıldığını his idenler de biri-biriyle añlaşıyur ve millionlarle orduları birleşdirerek bir maqsada doğrı hücum itdiriyurlar. İşte bugünki hücümlerin, dünki ittifaqların qaşqır kibi her tarafa saldırtan kapitalistler yahud da onları müdafaa iden radikallar, kadetler elinde bulunması insanları olduğı kibi, milletleri de biri-birilerine qarşı çıqarıyur! Eger insanlara yaşanılan üç yıllıq felâketler bu haqiqatı sezdirseydiler, eger insanlar insanlığın ancaq kendi saadetlerine yaramalarıçün tırnaqlarıyle taşlardan, tunçlerden, demirlerden meydana ketirdikleri «alet»lerin doğurdığı «sermaye»niñ bugünki başsızlıqda bulunmasından tarihın tanımadığı felâketler doğdığını añlasaydılar, kim bilir ne qadar qolaylıqle sotsializma her yerde, her hükümet başında kendi al bayrağını dalğalandırır ve kim bilir ne qadar tez hepisiniñ esası ticaret ve sanat aldında «hayat içün cenk» desturınıñ yaşaması ve o alemde ezilenlerin qaviye isyanlarından, oña quvetle qarşı çıqmalarından başqa bir şey degildir.

Cenk bütün dünyada hükümet başlarında kendi büyük sanat ve ticaret millionlarınıñ Cihan bazarları cenklerinde yenmelerini dileyenlerin bulunub da «bütün hayat ve cemiyet-i beşeriye kendi başına bıraqılmayub, insanlar, cemiyetler, milletler arasında bir «ahenk» yaşatılmalıdır», – deyen sotsialistlerin bulunmamasından ileri keliyur.

Evet, her cemiyetde «sermaye»niñ, hayat-ı iqtisadiyeniñ, cemiyet-i beşeriyeniñ faydasını düşünerek hal iden hükümetler elinde bulunmasından ziyade onı quturmış, başsız bir qurt, bir künlerde kerek «insan»lar ve kerekse «milletler» arasında umumiy bir ahenk yaşatılaraq, insanların ruhına müdhiş top tıraqaları yerine hayat muzıkasınıñ ahenklerinden ne qadar sevimli nağmeler serpilir ve tarih-i beşerde felâketler, perişaniyetler yerine ne qadar ince şirler, qıymetli medeniyet buketleri yaşatılırdı?!.

Cenke qadar hayat-ı iqtisadiye ve ticariye ne halda idi, bugünki iki tarafda toplanmış müttefiq devletleri dün ticaret bazarlarındaki cenkde mevqileri ne idi, kim kimi yeñiyur, kimiñ «sermaye»si büyük bazarların millionlara varan kârını zabt iderek artıyur ve artdıqçe sarsılmaz memleket quvetini yükseltiyur ve egilmez bir devlet siyasetini doğurıyurdı? Petrograd darülfünunı professor namzedlerinden Zagorskiy «Sulhdan soñ cenk» nam eserine meşhur bir nemse professorınıñ şu cümlesiyle: «Amerika ile İspaniya, Yaponiya ile Rusiye arasında vuqu bulan cenkler bize ancaq müstemlekeler ve elvirişli şartlar, ticaretler yaşatılan bazarlar ve Cihan alış-verişine yarayan noqtaların zabtı qasdıyle yapıldıqlarını isbat itdiler...» başlayur da kitabnıñ altıncı sahifesinde: «Kim bugünki Cihan Muharebesiniñ sebeblerini haqqıyle tedqiq itmek, añlamaq isterse, Almaniya hayat-ı iqtisadiyesiniñ ve ticaretiniñ soñ zamanda yaşadığı büyük tekâmüli taqib itmeye mecburdır», ― diyur.

Aceba, Almaniya sanayı ne qadar yükseldi, Almaniya ticareti ne derece artdı, Almaniya sermayesi nereleri zabt itdi, ve Almaniya zenginligi ne qadar başqa milletler, devletler baylığını aşdı keçdi?.. İşte bu sualle cevabınıñ derecesi bugün 1870-deki 35 millionlıq almanları 70 milliona çıqardı ve onları şarqda, ğarbta, köklerde, yerlerde, denizlerin dibinde her noqtada kendilerinden millionlarle artqaç milletleri sarsmaya istedikleri tezlikle qaçırmaya muvaffaq itdi...