T. Kerim, E. Sakarya: Kırımtatar gazetesi «Millet»te (1917-1920ss.) yayımlanan siyasiy konular üstünde yazılan eserlerin antolojisi
10/12/18, 14:13
aktüelliği şunlardadır:
asır boyunca çarlık Rusyası tarafından Kırım ahalisinin kültürel
gelişiminin zorla engellenmesi ve bunun tesiriyle insanların kütlevi şekilde
Kırım'dan başka ülkelere göçmesi (1783-1883); kırımtatar milli elitinin iç harp
ve ekim ve şubat inkilabları sırasında gördüğü dışlanmalar ve kısıtlamalar
(1905-1917); sürgünlük (1944-1989) ve komünist hakimiyetinin ajanları tarafından
milli etnik ve kültürel mirasının kasıtlı şekilde mahvedilmesi kırımtatar
halkının hayatında baş rol oynamıştır. Onların ellerinden kurtarılıp muhafaza
edilen elyazılar ve basılı eserler ya sade kırımtatar halka zor anlaşılan arap
ve latin elifbesiyle yazılıdır veya son derece harap durumdadır. Öteki durumda
ise onların büyük kısmı yurt dışındaki kütüphanelerde ( Rusya, Polonya,
Romanya, Türkiye, Almanya, ABD ) ya da şahsi mülke ait olan kütüphane
fondlarındadır. Aslında bu halkın tarihini, kültürünü ve dilini öğrenirken
önümüze çıkan en büyük problemdir. Bu sebeple kırımtatar klasik edebiyatının ve
gazeteciliğinin eserleri şu anda kırımtatar edebiyatının tarıhı ve gazetecilik
esasları gibi disiplinlerin öğretildiği okul ve yüksek okulların eğitim planına
giremiyor. «Millet» gazetesinin orjinal materyalleri günümüz okuyucusunun
Ukrayna, Rusya , Kırım ve Birinci Dünya sacvaşına katılan diğer coğrafik
noktaların tarihiyle ilgili daha objektif fikirler edinmesine yardımcı
olacaklardır. Böylece hem savaş öncesi dönemde hem de son yıllarda kırımtatar
milli matbuatının tarihini öğrenmekle uğraşan tarihçiler, bilim adamları ve
bibliograflar: H. Ayvazov, O. Akçokraklı, H. Odabaş, M. Nedim, İ. Kerimov, G.
Yüksel, N. Yablonovskaya, A. Zarubin, H. Duman, K. Çapraz, E. Goodman bu
meselenin önemine kısmen dokunuyorlar. Onların Kırım tatar medeniyet
adamlarıyla ilgili yazıları, ilmi ve tenkidi yazılarının manasının yeniden
idrak edilmeye ihtiyacı var. İç harp dönemine ait herhangi müellifin icadi
mırasını dönemlere ayırıp öğrenmeye kalktığımız ilk andan itibaren üslübi ve
ideolojik bir sıra hatalarla bağlı bir sıra problemle karşılaşıyoruz. Bir
kaynaktan öteki kaynağa sıçrarken şekli bozulan orjinal sanat eserleri
okuyucunun klasiklerin edebiy ustalığından şuphe duymasına sebep oluyor.
Yazarın icadi potensiyeliyle ilgili anlaşmazlıklara yol açıyorlar. Yukarda
kaydedildiği gibi, şu ana kadar «Millet» gazetesinin fenomenliğini sonuna kadar
açıklayabilecek derecede derin ve özel ilmi araştırmalar olmamıştır, çünkü
muhafaza edilen nüshaların hepsi arap ya da latin yazılıdır. Bugün «Millet»
gazetesinin muhafaza edildiği bize belli olan üç esas fond vardır. Bunlar,
«Rusya Devlet Kütüphanesi»dir, Almanya'da bulunan «Staats Bibliothek zu
Berlin», Kırım Özerk Cümhuriyeti'ndeki Devlet Arşividir (GAARK). Bize en yakın
olan ve araştırmaların yapılacak olduğu GAARK'ta adı anılan gazetenin 1917,
1918, 1919, 1920 senelerde yayımlanan dörtyüzden fazla sayısı vardır.
Proje üzerinde
çalışmanın gerekliği:
Kırım tatarlarının
sürgün yerinden geri dönmesiyle birlikte Ukrayin toplumunun da kırımtatar
kültürel değerlerine olan ilgilerinin artmasıyla amlatılabilir. Fakat, ne yazık
ki patolojik güvensizlik, Kırım'da etnik savaşların başlatılması için kollanan
fırsatlar da aynı şekilde bu konunun işlenilmesi için yeterli esastır.
Projenin maksadı:
1) «Millet»
gazetesinin kültürolojik, sosyal, politik materyallerinin sistematize edilmesi;
2) günümüz
kırımtatar ilminde az öğrenilen ve az bilinen kültür çalışanlarının isimlerinin
bilim sahasına girdirmek;
3) I Kırımtatar
Parlamentosunun ilk basılı organı olan «Millet» gazetesinin iç ideolojik
politikasının resmedilmesi;
4) XIX-XX asırlar
sınırında kırımtatar edebiyatı ve kültürünün Avrupa'da merkezi eğilimli
olmasına kırımtatar gazeteci-yazarlarının yaptıkları katkının anlatılması.
Projenin
vazifeleri:
1) Kırımtatar
otobiografik eserlerinde arap grafiği yazili tekstlerin kiril yazısına
transliterasyonu;
2) yazarların
politik ve ekonomik konular üzerine yazılı eserlerinin edebiy tür ve üslüb
bakımından analizi;
3) Müelliflerin
takma adlarının ve şifreli yazılarının (kriptonim) deşifre edilmesi;
4) Anlatımlı
bibliografik göstergiç ve terminolojil sözlüğün yazılması;
5) Politik ve ekonomik konular üzerine arap grafiği yazili tekstlerin kiril
ya da latin yazısına transliterasyonun özelliklerini öğrenmek.
Araştırmanın objekti:
aşağıdakida isimleri sıralanan az öğrenilen kültür çalışanları olan
müelliflerin politik ve ekonomik konular üzerine yazılı makaleleridir: N
Çelebicihan, H. Ayvazov, H. Odabaş, O. Akçokraklı, C. Kermençikli, E. Feyzi, U.
Hacı-Hasan, S. Hatif, S. Hattat, Y. Kemal, H. İlmiy, B. Kabacan, A. Kadrizade,
İ. Kıpçakskiy, M. Kurtiy, H. Lütfi, O. Muras, K. Mustafin, N. Özenbaşlı, M.
Rifat, C. Seydahmet, A. Şamil, S. Şemyi, İ. Tohtarov, S. Turupçı, Y. Vezirov,
O. Zekki v.s.
Projenin ilmi yeniliği:
Politik ve ekonomik konular üzerine yazılı eserlerin ilmi toplamının
Kırımtatar biliminde Kırım'daki matbuatın «Millet» gazetesi misalinde sistemli
öğrenilmesinin ilk deneyimi oluşundadır.
İşin pratik kıymeti:
antolojinin orjinal materyallerinin şunlar için faydalı olacağındadır: 1)
edebiyatçılar kırımtatar yazarlarının hayatının ve kültürel çalışmalarının dolu
analizini yaptıkları zaman faydalanabilecekler; 2) tarihçilere sovyet ve
sovyetler sonrası döneminin neşirlerinde ve ilk kaynaklardaki vakaların aslına
uygunluğunu öğrendikleri zaman faydalı olacak; 3) dilcilere lingvistik
terminolojik sözlüklerin yazılması sırasında, savaş öncesi ve günümüz
kırımtatar dilinin hangi transformasyonlara uğradığını tespit etmek için
yardımcı olacak; 4) filoloji bölümlerinin öğrencilerine kırımtatar yazıtlarının
arap yazısıyla yazılı olanlarını öğrenirken faydalı olacaktır.