1917. – № 70. – Sentâbr 27.

Dünki nüshamızda derc idilmiş sulh haqqındaki uzun Petrograd telegrafından dahi añlaşıldığı vech üzere itilâf devletleri resmiy kişileriniñ qatiy tekzibilerine rağmen, sulh haberleri kün künden artmaqda ve kitdikçe bu haberler cedit kesb itmektedir.

Resmiy olaraq sulh müzakeratına başlandığına dair açıq ve qatiy bir haber yoq ise de artıq sulh laqırdısı diplomatların da dillleriniñ tesbihi oldığı ve sulh meslesi birinci nevbetde olaraq bugünki cihan siyaseti ruzname-i müzakeratınıñ başında qayd idildigi şöyle-böyle añlaşmaqdadır.

Roma papası 15-nci (Benedikt) şimdiye qadar sulh aqdı hususında muharib devletlere yaptığı muracaatlarınıñ adem-i muvaffaqiyet körmesine rağmen kendisini mağlüb saymadığı kibi, saymaq fikiri ve niyetinde dahi degildir. Muharebe-i hazıra her şeyi, her işi, her belânı alt-üst itdigi kibi, zahirde dünya işlerinden uzaq bulunan umum katolik kiliseleri reis Roma papasını da meslek-i siyasiye, daha açıq tabirle diploması meslegine sevq iderek, bugünki cihan siyasetinde büyük rol oynayacağa beñzeyur.

Roma papası Almaniyanıñ Belçiqayı ve şimaliy Fransayı tahliye itmeye hazır oldığı kendisine malüm oldığını beyan ile itilâf devletleri Almaniyanıñ ne suretle Belçiqa ve şimaliy Fransayı tahliye idecegini añlamaq isterlerse yeñiden bir kere daha Almaniyaya müracaat idebilecegini bildiriyur.

Benediktin bu beyanatı diqqata alınırsa, bunıñ tamamen bir sulh meyancılığı teklifi oldığı ve müttefiqlara qatiy cevab virmek icab itdigi añlaşılıyur. Eger Almaniya haqiqaten İngiltere ve Fransanıñ sulh müzakeratına başlanabilmesi için ileri sürdiklri Belçiqa ile şimaliy Fransanıñ tahliyesine muvaffaqat idiyursa, Avrupa artıq üç seneden beri kendisini boğmaqda olan qanlı Cihan Muharebesiniñ nihayeti dimek olan soñ safhasınıñ qapusı ögünde bulunıyur dimekdir.

Artıq sulh meselesi nazariy olaraq degil, ameliy olaraq hal olunmaq derecesine keliyur ve hiç bir mübalâğasız dimek mümkündir ki: «artıq muharebe soñ noqtasına keldi, bundan soñ qabulı hiç de mümkün olamayacaq şartları ileri sürüb de muharebeniñ devam itdirilmesine israr itmek büyük bir cinayet olub, buña sebeb olanlar, kim olsa olsun, umum beşeriyet ve insaniyet qarşusında mesul olacaq ve lânetlerle yad idileceklerdir!..».

Bugün dünya üzerinde muharib devletler ehalisi degil, bitaraf memleketler ehalisi bile muharebeden qan ağlayurlar. İnsanlar, milletler tarihı, siyasiy, iqtisadiy ve harbiy menfaatlarını bile unutub, ne suretde olsa sulh kuneşiniñ doğmasını ve bu kuneşin şuaları altında nurlanmayı, harareti tahtında ısınmayı isteyurlar. Tabiiy, halqların, milletlerin bu ahval-ı ruhiyesini nazara alub da biraz müdeberane[1] sulh meyancılığı yapılırsa, umum cihanıñ buña muvaffaqat idecegi pek muhtemeldir. Maddiy ve maneviy quvetlerin tamamen bitmek üzere bulundığı, orduların soñ derece yorulub harbdan, qandan bıqub usandıqları ve kün künden sulha meyil itmek üzere bulundıqları bir zamanda umum katolik kiliseleri baş reisi bulunan Roma papası 15-nci Benediktin degil, pek adiy bir miyancıyetin bile büyük rol oynaması şübhesizdir.

Eger Roma papasınıñ bugün oynamaq istedigi roli ciddiy, samimiy olub bir taraflı degilse, hiç şübhesiz beşeriyet büyük ve unudulmaz bir eyilik itmiş olacaqdır. Faqat, Roma papası qaç vaqıt muqaddem vaqi olan çıqışında Rusiyeniñ munafini tamamen müsâmaha ile keçirmişdi. Hatta soñ beyanatında bile Belçiqa ile Fransayı Almaniyaniñ tahliye itmeye hazır oldığını bildirdigi halda Rusiye haqqında hiç bir söz söylemeyur.

Rus gazetalarından biri bu hususda papaya öpke bile idiyur. Faqat, aynı zamanda Rusiyeniñ boşadılması meselesini Rusiye hükümetiniñ kendisiniñ şart iderek, ileri sürmesini münasib körüyür.

Evet, Rusiye bugüne qadar resmiy olaraq hiç bir şarait köstermedigi kibi müttefiqları de açıq bir şarait vaz itmediler. Sulh müzakeratına başlanılabilmesi için almanlar tarafından istilâ idilen araziniñ tahliyesi lüzümi haqqında yalıñız Ribo, Loyd Corc ve Askvit kendi nutuqlarında söz söylemiş ve Rusiyeniñ de tahliye idilmisini zikr itmişdiler. Mezkür rus gazetası bunları hatıra ketirerek, şimdi müttefiqlara şöyle bir sual viriyur:

«— Aceba mezkür nutuqlardan soñra tebdil iden bir şey varmı? Ve müttefiqlarımızın Rusiyeniñ tamamiyet mülkiyesiniñ muhafazası hususında teminat talabında israr itmek niyetleri varmı?».

Bu suale rus siyasiy muharrirlerinden Yavorskiy şöyle cevab viriyur:

«— Tabiiy, ingiliz ve fransızlardan kendileriniñ ruslardan ziyade rus vatanperverleri olmaları talab idilemez. Kendi hükümetimiz ve mesul demokratik teşkşlâtlarımız «Rusiyeniñ tamamiyet-i mülkiyesi temin idilmedikçe sulh laqırdısını işitmek bile istemeyurız!» sesini yükseltmedikçe müttefiqlarımızdan öyle bir beyanat beklemek pek ğarib olur.

Aceba, Rusiyeniñ muqadderatını eline alanlar niçin süküt idiyurlar? Yoqsa «ilhaqsız ve tazminat-ı harbiyesiz sulh» printsipniñ Rusiyeye taalluqı yoqmıdır? Şunı da añlamalıdır ki, bizler (ruslar) latışlara, beloruslara ve litvalılara muhtariyet idare virmek isteyurız... (m: – keç olmadımı?).

Müttefiqlarımıza Rusiye hesabına olaraq sulh aqd itmekde hiç bir kâr yoqdır. Eger onlar böyle bir sulh aqd iderlerse Rusiye de kendilerine qarşu ebediy düşman doğuracaqları kibi, Almaniya da dahi pek quvetli bir raqib köreceklerdir. Biz hiç şübhe itmeyurız ki, müttefiqlarımız qozıyı tavuğa deñişmezler. Faqat, bunıñ için de ibtida Rusiyeniñ kendisi düvel-i muazzama sırasından çıqmamaya çalışmalıdır...».

Sözlerin doğrı vatandaş; faqat bizde:

«Canım cennet isteyur, amma, günâhım qoymayur» dirler. Madamki bir günâh işlediñ bu günâhı silmek, temizlemek elimizden kelmeyur, bu halda keçen künki maqalemizde didigimiz kibi: tarihın virdigi hüküm ve qararlara boyun egmekden başqa çaremiz yoqdır. Zira, kendi tarihını yazmayan ve yaşatamayan milletler her zaman başqalarınıñ yazdığı tarihı oqumaya, başqalarınıñ virdikleri hükümlere inqiyad itmeye mahkümdırlar...