1917. – № 110. – Noyabr 21. 

Qırım meselesi her kesden evel tatarı düşündirdi. Tatar saf münevveresinden bazıarınıñ fikirini Qırım meselesi çoqdan beri işğal idiyurdır. Hatta Qırımın, qırımtatarnıñ şanlı, şerefli tarihını oquyanlar miyanında 15-20 seneden beri gizli, gizli ağlayanlar, oqudıqları tarih sahifelerini közyaşlarıyle ısladanlar da var idi. Faqat bunlar hep gizli idi. Çünki Qırım ve qırımlıların mahkümiyetden qurtulması meselesi onlar için yalıñız bir ğaye, yalıñız bir ideal idi.

Qırım ve qırımlıların taliyini düşünenler 1905 senesi inqilâbdan soñra biraz artmış idi. Onlardan üçi-beşi bir araya kelse qapuları, pencereleri qapataraq küçük bir oda deruninde bir Qırım Cumhuriyeti yaşatıyur, bir tatar Qurultayı quruyurlardı. Lâkin onlar kendi düşüncelerini meydana çıqaramayurdı. Çünki o zamanlarda, degil federatsiya, cumhuriyet, hatta milliy ve medeniy muhtariyet kelimelerini bile ağıza alanların dişleri qırılıyur, yazan qalemler yazanıñ közine soqulıyurdı.

Bunıñ için Qırımın taliyini, tatarın esaretden mahkümiyetden qurtulmasını düşünenler yalıñız ilimin, fenniñ, maarifin lüzüminden bahs idiliyur; ancaq talim ve terbiyeniñ ana dilinde olmasını yazabiliyurlardı. Faqat bu da pek mahdud bir dairede idi.

Vaqtaki 27 fevral inqilâbı qopdı, hükümet-i mutlaqiyesi, idare-i müstebdeyi çarlarıyle, tuccarlarıyle, tahtarıyle alub kötürdi ve esaret, istibdad zıncırlarını qıraraq, dillere hürriyet, qalemlere serbestlik virdi, o künden itibaren her şey yazılmaya, muhtariyetden, cumhuriyetden de bahs idilmeye başlandı. Faqat Qırım için mülk-iy muhtariyet istemek yine mümkün degildi.

Bir tarafdan muharebede rus ordularınıñ mağlüb olması diger tarafdan Rusiye hayat-ı dahiliyesiniñ tamamen çığırından çıqub ihtilâllere, iğtişaşlara, anarşilere sebebiyet virmesi, asırlardan beri Rusiyeniñ taht-ı hakimiyetine yaşayan milletleri düşündirdi. Bu cümleden olaraq qırımtatarı da Qırımı, Qırımın taliyini düşünmeye başladı. Kiyevde olan umumfederalist milletler Syezdine Qırım Müslimanları İcra Komitesi de vekiller könderdi. Muhterem vekillerimiz bu Syezdde Qırım meselesini tatarların arzusınca hal itdirdiler. Qırımın haqqını tanıtdırdılar.

Bolşeviklerin çıqışından soñra memleketdeki ihtilâl ve ceryanlar qanlı muharebeye dönerek Rusiye tamamen hükümetsiz, idaresiz, qanunsız ve bütün manasıyle anarşiler içinde qaldığı bir zamanda çoqdan beri federatsiyaya hazırlanmaqda olan Ukrayina Merkezi Radasınıñ ilân-i cumhuriyet iderek Qırımı ayırı bıraqmasıyle Qırım meselesi nevbetiy meselelerin birincisi olaraq meydana çıqdı. Bütün sivriligiyle közlere saplandı. Faqat bunı kören, düşünen qırımlılar arasında yine tatar oldı. Hükümetsiz, idaresiz, nizamsız, intizamsız yaşamaya alışmamış tatar; anarşiyi, ihtilâli, başsızlığı sevmeyen tatar ibtida Qırımda sulh ve asayişı muhafaza için bir inqilâb heyeti teşkil itdi. Soñra Rusiyeden uzaqlaşmış ve Ukrayinadan dahi ayırıldığı, Merkeziy Radanıñ resmiy fermanıyle tasdıq idilmiş Qırım yarımadasını sahibsiz bıraqmamaq ve hariciy ellere keçirmemek için Qırım Müslimanları İcra Komitesi noyabr 11-de: «Qırım qırımlılarıñdır!» şiarını qabul ile bu hususda umum qırımlılara hitaben bir hitabname neşir iderek onları Qırım meselesiniñ halına davet itdi.

Tatarın Qırım taliyini düşünmesi, onı anarşiden, qandan muhafazaya çalışması: «tatarlar Qırım idaresini ğasb itdiler»le tefsir idildigi kibi «Qırım qırımlılarıñ»dır şiarını ilân itmesi de «tatarlar yine kendi hanlıqlarını quracaq, kendi hakimiyetlerini yaşatacaqlar»le tevil idildi ve ancaq bundan soñra diger vatandaşlarımız Qırımı düşünmeye, Qırımda bir hükümet teşkili meselesini müzakereye başlayaraq ukrayinaya kiden üç uyezdi Qırımdan ayırmamaq ve Tavrida vilâyeti yine eski merkeze bağlamaq üzere bir vilâyet Syezdi davetine qarar virdiler. Ve dünki künden itibaren Qırım meselesini müzakereye başladılar.

Biz ehemmiyeti vilâyet Syezdiniñ Qırım meselesini çözüb çözmemek meselesinde degil, belki bugün Qırım meselesiniñ resman mevqi-i müzakerata qonıldığın da buluyur ve çoq zamanlardan beri besleyekeldigimiz tatlı bir hayalın, yüksek bir emelin, aliy bir idealın bir haqiqat olaraq meydana çıqmaqda oldığını köriyurız.

Ümid ideriz, ki tatarlar kibi diger qırımlılar da keçirmekde oldığımız tarihiy künlerin haiz oldığı ehemmiyeti haqqıyle taqdir iderler de Qırımın taliyini, Qırımın muqadderatını muttehid, muttefiq olaraq umum qırımlıları memnün idebilecek bir suretde tayin ve hal iderler.